Σύγχρονη βυζαντινή σημειογραφία
Φθογγόσημα σημάδια (χαρακτήρες ποσότητος)
Τα σημάδια (φθογγόσημα, χαρακτήρες της ψαλτικής, κατά την δυτική ορολογία «νεύματα») επισημαίνουν διαστήματα, βαθμίδες αναβάσεως ή καταβάσεως στην «κλίμακα» των φθόγγων της μελωδίας. Είναι σχετικά, επειδή υποδεικνύουν την κίνηση φωνής σε σχέσει με τον προηγούμενο φθόγγο και δεν αναφέρονται σε ορισμένο τονικό ύψος.
Η ποσότητα των επισημαινομένων διαστημάτων επίσης είναι σχετική και εξαρτάται από τους τρόπους του ήχου που ορίζονται με ειδικά σημεία, τις «μαρτυρίες». Τα ίδια σημάδια―φθογγόσημα, παραδείγματος χάριν, μπορούν να σημαίνουν μετάβαση ενός τόνου σε μία περίπτωση ή και πιο μικρού διαστήματος ημιτονίου σε άλλη κ.ο.κ.
| Σημάδι
|
Βήμα (ποσότητα)
|
Ονομασία
|
Περιγραφή
|
𝁆
|
0
Δείχνει ισότητα.
|
ἴσον
|
Συνεχίζει την προηγούμενη βαθμίδα της κλήμακος, ο φθόγγος παραμένει στο ίδιο ύψος.
|
𝁇
|
+1
Ανεβάζει την φωνή κατά μία βαθμίδα πάνω σχετικά με την προηγούμενη.
|
ὀλίγον
|
Σε συνδυασμούς με άλλα φθογγόσημα προσθέτει «ποιότητα» και ονομάζεται «οξεία». Στους περισσότερους συνδυασμούς (εκτός από τα τρία: 𝁇𝃰 , 𝁇𝃰 , 𝁇𝃱 ) φέρεται ως «στήριγμα» μόνο και χάνει την διαστηματική του έννοια.
|
𝁉
|
+1
Ανεβάζει την φωνή και προσθέτει στην φωνητική εκτέλεση «πέταγμα».
|
πεταστή
|
Στους περισσότερους συνδυασμούς (εκτός από ένα: 𝁉𝁇 ) φέρεται ως «στήριγμα» και χάνει την διαστηματική του έννοια, προσθέτοντας σ᾽αυτούς τους συνδυασμούς την ποιότητα, πέταγμα της φωνής.
|
𝃰
|
+1
Ἀνεβάζει τὴν φωνή.
|
κεντήματα
|
Λειτουργούν μόνο ως επέκταση προηγούμενης συλλαβής. Με τα κεντήματα ποτέ δεν ξεκινά νέα συλλαβή. Πριν και μετά από τα κεντήματα δεν μπορεί να τεθεί χαρακτήρας με γοργό.
|
𝃱
|
+2
Ανεβάζει την φωνή κατά δύο βαθμίδες πάνω.
|
κέντημα
|
Το σημάδι αυτό είναι «πνεύμα» και καθ᾽ εαυτό δεν λειτουργεί. Ενεργεί μόνο σε συνδυασμούς πάνω σε στήριγμα των «σωμάτων» του ολίγου (οξείας) ή της πεταστής.
|
𝁐
|
+4
Ανεβάζει την φωνή κατά τέσσερις βαθμίδες πάνω.
|
ὑψηλή
|
Το σημάδι αυτό είναι «πνεύμα» και καθ᾽ εαυτό δεν λειτουργεί. Ενεργεί μόνο σε συνδυασμούς πάνω σε στήριγμα των «σωμάτων» του ολίγου (οξείας) η της πεταστής.
|
𝁑
|
-1
Κατεβάζει την φωνή κατά μία βαθμίδα κάτω σχετικά με την προηγούμενη.
|
ἀπόστροφος
|
𝁓
|
-1-1
Συνεχώς κατεβάζει την φωνή κατά δύο βαθμίδες.
|
ὑποῤῥοή
|
Λειτουργεί μόνο ως επέκταση προηγούμενης συλλαβής. Με την ὑποῤῥοή ποτέ δεν ξεκινά νέα συλλαβή.
Πριν από την ὑποῤῥοή δεν μπορεί να τεθεί χαρακτήρας με γοργό.
|
𝁕
|
-2
Κατεβάζει την φωνή κατά δύο βαθμίδες.
|
ἐλαφρόν
|
𝁖
|
-4
Κατεβάζει την φωνή κατά τέσσερις βαθμίδες.
|
χαμηλή
|
Συνδυασμοί φθογγοσήμων
| Ἄνω συνεχῶς⇡
|
Ἄνω ὑπερβατῶς↑
|
✕
|
Κάτω ὑπερβατῶς↓
|
Κάτω συνεχῶς⇣
|
|
|
|
1
|
|
𝁆𝁑 0-1
|
𝁓𝃰 -1-1+1
|
𝁕𝃰 -2+1
|
𝁑𝁕𝃰 -1-1+1
|
|
|
|
|
2
|
|
𝁑𝁕 -1-1
|
𝁓 -1-1
|
𝁑𝁕𝁇 -1-1
|
𝁇𝁓 -1-1
|
𝁑𝁕𝁉 -1-1
|
𝁉𝁓 -1-1
|
𝁑𝁑 -1-1
|
𝁕𝁑𝃰 -3+1
|
|
|
|
|
3
|
|
|
|
|
|
4
|
|
|
|
|
|
5
|
|
|
|
|
|
6
|
|
|
|
|
|
7
|
|
|
|
|
|
8
|
|
|
|
|
|
9
|
|
|
|
|
|
10
|
|
|
|
|
|
11
|
|
|
|
|
|
12
|
|
|
|
|
|
13
|
|
|
|
|
|
14
|
|
|
Αργίες (χρονικά σημεία)
| σημεῖον
|
ὀνομασία
|
ποσότης
|
ὀρθογραφία
|
𝁿
|
κλάσμα
|
+1
Προσθέτει σε οποιοδήποτε φθογγόσημο όπου τίθεται ένα «χρόνο». Η διάρκεια του φθογγόσημου που έχει κλάσμα αποτελεί 2 χρόνους.
|
Μπορεί να τεθεί πάνω από το ίσον, ολίγον, την απόστροφο, το ελαφρόν και την χαμηλή.
Μπορεί να τεθεί κάνω από την πεταστή.
Τίθεται κάτω από το ολίγον όποτε δεν υπάρχει χώρος από πάνω.
|
𝂅
|
ἁπλή
|
+1
Προσθέτει σε οποιοδήποτε φθογγόσημο όπου τίθεται ένα «χρόνο». Η διάρκεια του φθογγόσημου που έχει απλή αποτελεί 2 χρόνους.
|
Μπορεί να τεθεί κάνω από την υπορροή όπου προσθέτει ένα «χρόνο» σε κάτω φθόγγο της, οπότε η υπορροή συνολικά θα διαρκεί 3 χρόνους.
Μπορεί να τεθεί κάνω από την απόστροφο στους συνδυασμούς με την βαρεία.
Σε συνδυασμό με αντικένωμα μπορεί να τεθεί κάτω από όλα τα φθογγόσημα εκτός κεντημάτων.
Σε συνδυασμό με βαρεία χωρίς φθογγόσημα επισημαίνει παύση ενός χρόνου.
𝁓𝂅
|
𝁘𝁆 𝁑𝂅
|
𝁘𝂅
|
𝁘 𝁑𝁑𝂅
|
𝁑𝁑𝂅𝁘𝁑 𝁑
|
|
𝂅𝂅
|
διπλή
|
+2
Προσθέτει σε οποιοδήποτε φθογγόσημο όπου τίθεται 2 χρόνους. Η συνολική διάρκεια του φθογγόσημου μαζί με το σημείο της διπλής αποτελεί 3 χρόνους.
|
Μπορεί να τεθεί κάνω από υπορροή, ίσον, ολίγον και απόστροφο.
Σε συνδυασμό με βαρεία χωρίς φθογγόσημα επισημαίνει παύση 2 χρόνων.
|
𝂅𝂅𝂅
|
τριπλή
|
+3
Προσθέτει σε οποιοδήποτε φθογγόσημο όπου τίθεται 3 χρόνους. Η συνολική διάρκεια του φθογγόσημου μαζί με το σημείο της διπλής αποτελεί 4 χρόνους.
|
Μπορεί να τεθεί κάνω από υπορροή, ίσον, ολίγον και απόστροφο.
Σε συνδυασμό με βαρεία χωρίς φθογγόσημα επισημαίνει παύση 3 χρόνων.
|
𝂏
|
Γοργόν
|
(½) ½
Μετατρέπει τον πρώτο χρόνο του φθογγόσημου όπου τίθεται και τον τελευταίο χρόνο του προηγούμενου σε ½ χρόνου.
𝁆𝁆𝂏
|
½ ½
|
𝁆𝁿𝁆𝂏
|
1½ ½
|
𝁆 𝁑𝂏𝂅𝂅
|
½ 2½
|
𝁆𝁓𝂏𝂅
|
½ ½ 2
|
|
Τα γοργά από πάνω μπορούν να τεθούν μόνο στους συνδυασμούς φθογγοσήμων και στις μεμονωμένες αποστρόφους (χωρίς συνδυασμό):
Στα υπόλοιπα μεμονωμένα φθογγόσημα (χωρίς συνδυασμό) τα γοργά τίθενται από κάτω:
Κάτω από την απόστροφο το γοργό τίθεται σε μια περίπτωση, όταν προηγείται υπορροή με γοργό:
|
𝂏𝂏
|
δίγοργον
|
(⅓) ⅓ (⅓)
Μετατρέπει τον πρώτο χρόνο του φθογγόσημου όπου τίθεται, τον επόμενο χρόνο και τον τελευταίο χρόνο του προηγούμενου φθογγόσημου σε ⅓ χρόνου:
𝁆𝁆𝂏𝂏𝁆
|
⅓ ⅓ ⅓
|
𝁆 𝁑𝂏𝂏𝂅𝂅
|
⅓ 1⅔
|
𝁆𝁿𝁆𝂏𝂏𝁆
|
1⅓ ⅓ ⅓
|
𝁆𝁓𝂏𝂏𝂅
|
⅓ ⅓ 1⅓
|
|
𝂏𝂏𝂏
|
τρίγοργον
|
(¼) ¼ (¼) (¼)
Μετατρέπει τον πρώτο χρόνο του φθογγόσημου όπου τίθεται, δύο επόμενους και τον τελευταίο χρόνο του προηγούμενου φθογγόσημου σε ¼ χρόνου:
𝁆𝁆𝂏𝂏𝂏𝁆𝁆
|
¼ ¼ ¼ ¼
|
𝁆 𝁑𝂏𝂏𝂏𝂅𝂅
|
¼ ¾
|
𝁆𝁿𝁆𝂏𝂏𝂏𝁆𝁆
|
1¼ ¼ ¼ ¼
|
𝁆𝁓𝂏𝂏𝂏𝂅
|
¼ ¼ ½
|
|
𝂗
|
ἀργόν
|
(½) (½) 2
Σε συνδυασμούς ολίγου με κεντήματα από κάτω προσθέτει ένα χρόνο στο ολίγον και ένα γοργό στα κεντήματα (δηλαδή ο χρόνος των κεντημάτων και ο τελευταίος χρόνος του προηγούμενου φθογγόσημου μετατρέπονται σε ½).
|
Τίθεται μόνο πάνω σε συνδυασμό «ολίγον με κεντήματα από κάτω»:
|
𝂗𝂗
|
δίαργον
|
(½) (½) 3
Προσθέτει δύο χρόνους στο ολίγον και ένα γοργό στα κεντήματα (δηλαδή ο χρόνος των κεντημάτων και ο τελευταίος χρόνος του προηγούμενου φθογγόσημου μετατρέπονται σε ½).
|
Τίθεται μόνο πάνω σε συνδυασμό «ολίγον με κεντήματα από κάτω»:
|
𝂗𝂗𝂗
|
τρίαργον
|
(½) (½) 4
Προσθέτει 3 χρόνους στο ολίγον και ένα γοργό στα κεντήματα (δηλαδή ο χρόνος των κεντημάτων και ο τελευταίος χρόνος του προηγούμενου φθογγόσημου μετατρέπονται σε ½).
|
Τίθεται μόνο πάνω σε συνδυασμό «ολίγον με κεντήματα από κάτω»:
|
Συνεχές ελαφρόν
Η σειρά «απόστροφος+ελαφρόν», όταν κάτω από την απόστροφο δεν υπογράφονται λόγια, υποδεικνύει ένα ενιαίο συνδυασμό που ονομάζεται «συνεχές ελαφρόν» και επισημαίνει μια κατάβαση όχι τριών βαθμίδων -1-2, αλλά την συνεχή κατάβαση δύο βαθμίδων -1-1, εκ των οποίων η πρώτη είναι με γοργό. Το συνεχές ελαφρόν λειτουργεί με ίδιο τρόπο όπως υπορροή με γοργό ή δύο απόστροφοι, εκ των οποίων η πρώτη είναι με γοργό.
Η επιλογή αυτού του συνδυασμού εξαρτάται από την διανομή συλλαβών που μελοποιούνται:
0(1) −1(1) −2(1)𝁆𝝻𝝰 𝁑𝝻𝝰𝁕𝝻𝝰
|
0(½) −1(½) −1(1)𝁆𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝻𝝰 𝁑𝝻𝝰 = 𝁆𝝻𝝰 𝁑𝁕𝝻𝝰 = 𝁆𝝻𝝰 𝁓𝂏𝝰
|
Άχρονες υποστάσεις (σημεία ποιότητος, τονισμοί)
| σημεῖον
|
ὀνομασία
|
σημασία
|
𝁚
|
ψηφιστόν
|
Είναι είδος τονισμού που διακρίνει: ή ένα ίσον ή ένα συνδυασμό πάνω σε βάση ολίγου (ή ―σε μια περίπτωση― της πεταστής).
|
𝁘
|
βαρεία
|
Είναι τονισμός που διακρίνει μερικούς συνδυασμούς φθογγοσήμων.
|
𝁜
|
ἀντικένωμα
|
Είναι είδος τονισμού που προσδίδει στον φθόγγο όγκο (σε συνδυασμούς με απλή προσδίδει στην φωνητική εκτέλεση φθόγγου ένα κυματισμό).
|
𝁛
|
ὁμαλόν
|
Προσδίδει στην φωνητική εκτέλεση φθόγγου ένα κυματισμό (σαν την ποιότητα πεταστής), υποδεικνύει ένωση των επισημαινομένων φθογγοσήμων με το επώμενο ίσον.
|
𝁠
|
σύνδεσμος (ἕτερον παρακάλεσμα)
|
Υποδεικνύει ένωση μερικών συνδυασμών φθογγοσήμων.
|
𝁻
|
ἐνδόφωνον
|
Υποδεικνύει την εκτέλεση με κλειστό στόμα.
|
𝂴𝝰
|
γορθμικόν ἁπλοῦν
|
Χρησιμοποιείται για σύνθεση επιπρόσθετες συλλαβές. Συνδυάζεται με όλα τα φωνήεντα εκτός από το «ε».
Προφέρεται ως ένρινος «ν» ή ανταλλάσσεται στο ψάλσιμο με ειδικές αναλύσεις.
|
𝂵𝝴
|
γορθμικόν διπλοῦν
|
Χρησιμοποιείται για σύνθεση επιπρόσθετες συλλαβές. Συνδυάζεται μόνο με το φωνήεν «ε».
Προφέρεται ως ένρινος «ν» ή ανταλλάσσεται στο ψάλσιμο με ειδικές αναλύσεις.
|
𝂵𝂵𝝴
|
δασεία προσῳδία
|
Χρησιμοποιείται για σύνθεση επιπρόσθετες συλλαβές. Συνδυάζεται με όλα τα φωνήεντα.
Προφέρεται σαν δασεία προσῳδία, δηλαδή ως «χ» με αναπνοή, χωρίς την βοήθεια γλώσσας.
|
Ορθογραφία του Ψηφιστού
1) Διακρίνει ίσον ή ολίγον όταν ακολουθούν δύο ή περισσότεροι κατιόντες φθόγγοι των οποίων ο πρώτος είναι απόστροφος που έχει ίδια χρονική διάρκεια (μόνον ακέραιοι χρόνοι) με το φθογγόσημο του ψηφιστού:
𝁇𝁚 𝁑 𝁑𝁿
|
𝁇𝁿𝁚 𝁑𝁿 𝁑
|
𝁇𝁚 𝁑𝁿 𝁑+
|
𝁇𝁚 𝁑𝂏 𝁑+
|
𝁇𝃰𝂏𝁚 𝁑 +𝁑
|
𝁇𝂅𝂅𝁚 𝁑𝂅𝂅 𝁑
|
𝁇𝁚 𝁑 𝁖
|
𝁉 𝁑 𝁑+
|
𝁇𝁚 𝁑 𝁆+
|
𝁉 𝁑 𝁆
|
𝁇𝁚 𝁑 𝁑𝂏+
|
𝁉 𝁑 𝁑𝂏
|
𝁇𝁚 𝁑 𝁑
|
𝁉 𝁑𝁿 𝁑
|
𝁇𝃰𝁚 𝁑 𝁑
|
2) Διακρίνει μονόχρονο ολίγον όταν ακολουθεί υπορροή με γοργό ή συνεχές ελαφρόν (εάν μετά δεν συνεχίζει κατάβαση της μελωδίας και η συλλαβή του φθογγόσημου που πρόκειται να τεθεί ψηφιστόν είναι τονιζόμενη, τότε το ολίγον του ψηφιστού ανταλλάσσεται με πεταστή):
𝁇𝁚 𝁑𝁕 𝁑
|
𝁇𝁚 𝁓𝂏 𝁑
|
𝁉 𝁑𝁕 𝁑+
|
𝁉 𝁓𝂏 𝁑 +
|
𝁇𝁚 𝁑𝁕 𝁇
|
𝁇𝁚 𝁓𝂏 𝁇
|
𝁉 𝁑𝁕 𝁇
|
𝁉 𝁓𝂏 𝁇
|
𝁆 𝁇𝃲𝂏𝁚 𝁑𝁕+
|
𝁆 𝁇𝃲𝂏𝁚 𝁓𝂏 𝁑+
|
𝁇𝃰𝁚 𝁑𝁕 +
|
𝁇𝃰𝁚 𝁓𝂏 +
|
𝁆 𝁇𝃲𝂏 𝁑𝁕
|
𝁆 𝁇𝃲𝂏 𝁓𝂏 𝁑
|
𝁇𝃲𝁚 𝁑𝁕
|
𝁇𝃲𝁚 𝁓𝂏
|
❃ Μετά τα κεντήματα δεν μπορεί να ακολουθεί κανένα φθογγόσημο με γοργό. Σε αυτή την περίπτωση ανταλλάσσονται με το ολίγον:
𝁇𝃰𝁚 𝁑𝁕 +
|
𝁇 𝁇𝁚 𝁑𝁕
|
𝁇𝃲𝁚 𝁑𝁕
|
𝁇𝃰𝁚 𝁓𝂏 +
|
𝁇 𝁇𝁚 𝁓𝂏
|
𝁇𝃲𝁚 𝁑𝁓𝂏
|
3) Διακρίνει δίχρονο ίσον ή ολίγον όταν ακολουθεί υπορροή με γοργό ή συνεχές ελαφρόν και έπειτα συνεχίζει κατάβαση της μελωδίας (και αν δεν συνεχίζει κατάβαση, τότε το φθογγόσημο του ψηφιστού ανταλλάσσεται με πεταστή):
𝁇𝁿𝁚 𝁓𝂏 𝁑
|
𝁇𝁿𝁚 𝁑𝁕 𝁑
|
𝁇𝁿𝁚 𝁓𝂏 𝁓𝂏
|
𝁇𝁿𝁚 𝁓𝂏 𝁕
|
𝁇𝁿𝁚 𝁓𝂏 𝁇+
|
𝁇𝁿𝁚 𝁑𝁕 𝁇+
|
𝁉𝁿 𝁓𝂏 𝁑+
|
𝁉𝁿 𝁓𝂏 𝁇
|
4) Διακρίνει μονόχρονο ολίγον όταν ακολουθεί απόστροφος + υπορροή με γοργό ή συνεχές ελαφρόν (σε παρόμοια περίπτωση με δίχρονο φθογγόσημο, αυτό ανταλλάσσεται με πεταστή):
𝁇𝁚 𝁑 𝁑𝁕
|
𝁇𝁚 𝁑 𝁓𝂏
|
𝁉 𝁑 𝁑𝁕 +
|
𝁉 𝁑 𝁓𝂏 +
|
𝁇𝁿𝁚 𝁑 𝁑𝁕+
|
𝁇𝁿𝁚 𝁑 𝁓𝂏+
|
𝁉𝁿 𝁑 𝁑𝁕
|
𝁉𝁿 𝁑 𝁓𝂏
|
5) Στα χειρόγραφα του Ιωάσαφ Διονυσιάτου το δίχρονο ίσον/ολίγον με ψηφιστό (όταν ακολουθεί υπορροή με γοργό) ανταλλάσσεται την δίχρονη πεταστή με ψηφιστό:
Κατά την καθιερωμένη τώρα σημειογραφία η πεταστή με ψηφιστό γράφεται μόνο σε μια περίπτωση της χαρακτηριστικής μελωδικής καταλήξεως:
𝁉𝁿𝁚 𝁑𝂏 𝁘𝁆𝁿𝁓𝂏 𝁇𝂏𝁜 𝁑𝁆𝁿
|
𝁉𝁿𝁚 𝁑𝂏 𝁘𝁑𝁿𝁓𝂏 𝁇𝂏𝁜 𝁑𝁆𝁿
|
Ορθογραφία της βαρείας
𝁘𝁆𝝻𝝰 𝁑𝝰𝁆𝝻𝝰
|
𝁘𝁑𝝻𝝰 𝁑𝝰𝁆𝝻𝝰
|
𝁘𝁇𝝻𝝰 𝁑𝝰𝁇+𝝻𝝰
|
𝁘𝁆𝁑𝝻𝝰 𝁘𝁑𝁑𝝻𝝰𝁘𝁑𝁑𝝻𝝰
|
𝁘𝁆𝝻𝝰 𝁑𝝻𝝰𝁆𝝻𝝰+
|
𝁘𝁑𝝻𝝰 𝁑𝝻𝝰𝁆𝝻𝝰+
|
𝁘𝁇𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰𝁇𝝻𝝰
|
𝁘𝁆𝝻𝝰 𝁓𝂏𝂏𝝰𝁇𝝻𝝰
|
𝁘𝁆𝝻𝝰 𝁑𝝰𝁑𝝰+
|
𝁘𝁑𝝻𝝰 𝁑𝝰 𝁑𝝻𝝰+𝁆𝝻𝝰
|
𝁘𝁇𝝻𝝰 𝁓𝂏𝝰𝁇𝝻𝝰
|
𝁘𝁑𝝻𝝰 𝁓𝂏𝂏𝂏𝝰 𝁑𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁘𝁆𝝻𝝰 𝁑𝂏𝂅𝝰 𝁑𝝰
|
𝁘𝁑𝝻𝝰 𝁑𝂏𝂅𝝰 𝁑𝝻𝝰
|
𝁘𝁑𝝻𝝰 𝁓𝂏𝝰𝁇𝝻𝝰+
|
𝁘𝁑𝝻𝝰 𝁓𝂏𝝰 𝃰𝃵𝝰 𝁇𝝻𝝰𝁿𝁛 𝁑𝁿𝝰
|
𝁘𝁆𝁿𝝻𝝰𝁓𝂏𝝰 𝁇𝂏𝁜𝝰 𝁑𝝰𝁆𝝻𝝰𝁿
|
𝁑𝝻𝝰 𝁓𝂏𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁇𝃰𝁚 𝁘𝁑𝁑+
|
𝁘𝁆𝂅𝂅𝝻𝝰𝁑𝁠𝝰
|
𝁘𝁆𝂅𝂅𝝻𝝰𝁕𝁠𝝰
|
𝁘𝁆𝂅𝂅𝂅𝝻𝝰𝁑𝂏𝁠𝝰
|
𝁇𝃰𝝻𝝰 𝁘𝁑𝁑𝝻𝝰𝁆𝝻𝝰
|
𝁘𝁇𝂅𝂅𝂅𝝻𝝰𝁑𝁠𝝰
|
𝁘 𝁑𝂅𝂅𝝻𝝰 𝁑𝁠𝝰
|
𝁘𝁇𝃱𝂅𝂅𝝻𝝰𝁕𝂏𝁠𝝰
|
𝁉𝁿𝝻𝝰 𝁘𝁑𝁑𝝰𝁆𝝻𝝰
|
𝁆𝃰𝂑𝝻𝝰 𝁘𝁆𝝰 𝁑𝂏𝝰
|
𝁆𝃰𝂑𝝻𝝰 𝁘𝁆𝝰 𝁑𝁕𝝻𝝰+
|
𝁆𝃰𝂑𝝻𝝰 𝁘𝁆𝝰 𝁓𝂏𝝰+
|
𝁘𝁆𝝻𝝰𝁆𝁛𝝰
|
𝁆𝃰𝂑𝝻𝝰 𝁆𝝰 𝁑𝁕𝝻𝝰
|
𝁆𝃰𝂑𝝻𝝰 𝁆𝝰 𝁓𝂏𝝰
|
Ορθογραφία της πεταστής
Πεταστή τίθεται μόνο πριν από κατιόντα φθογγόσημα. Σε άλλες περιπτώσεις για αντικατάσταση της ποιότητος πεταστής χρησιμεύουν ίσον ή ολίγον με ομαλόν:
𝁉 𝁑 𝁇
|
𝁉𝁆𝁿 𝁑 𝁑
|
𝁉 𝁆+
|
𝁉𝁆𝁿 𝁇+
|
𝁘𝁇𝁛𝁆𝂏 𝁆
|
𝁘𝁆𝁛𝁆 𝁇
|
1) Κυρίως η πεταστή τίθεται πριν από ετερόχρονα κατιόντα φθογγόσημα:
𝁉 𝁑𝁿 𝁑
|
𝁉𝁿 𝁑 𝁑
|
𝁉 𝁑 𝁑𝂏
|
𝁉𝁿 𝁑 𝁓𝂏
|
𝁉𝁿 𝁓𝂏𝁇
|
𝁉 𝁑𝂅𝂅 𝁑𝂏
|
𝁉 𝁕𝁿
|
𝁉𝁿 𝁕+
|
𝁉 𝁖𝁿
|
𝁉𝁿 𝁓𝂏𝁑+
|
2) Εκτός από την περίπτωση που την μονόχρονη πεταστή ακολουθεί μονόχρονη απόστροφος:
𝁉 𝁑 𝁇
|
𝁉𝁆𝝻𝝰 𝁑𝝼𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁉𝁑𝝻𝝰 𝁑𝝼𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁉 𝁑 𝁑+
|
𝁉𝁆𝝻𝝰 𝁑𝝰 𝁇𝝻𝝰+
|
𝁉𝁑𝝻𝝰 𝁑𝝰 𝁇𝝻𝝰+
|
𝁇𝁚 𝁑 𝁑
|
𝁘𝁆𝝻𝝰 𝁑𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁘𝁑𝝻𝝰 𝁑𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
ή ζεύγη αποστρόφων που διακρίνονται με βαρείες:
𝁉𝝻𝝰 𝁘𝁑𝝻𝝰 𝁑𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁉𝝻𝝰 𝁘𝁑𝝻𝝰 𝁑𝝰 𝁘𝁑𝝻𝝰 𝁑𝝰
|
𝁉𝝻𝝰 𝁑𝝻𝝰 𝁑𝝰 𝁑𝝰 +
|
𝁉𝝻𝝰 𝁑𝝻𝝰 𝁑𝝼𝝰 +
|
ή ομόχρονο ελαφρόν:
𝁉 𝁕
|
𝁉 𝁕𝁑
|
𝁉𝁿 𝁕𝁿
|
𝁉𝁿 𝁕𝁑𝁿
|
𝁉 𝁕𝁿
|
𝁉 𝁕𝁑𝁿
|
𝁉𝁿 𝁕+
|
𝁉𝁿 𝁕𝁑+
|
3) Η δίχρονη πεταστή απαιτεί να ακολουθούν τουλάχιστον δύο κατιόντες φθόγγοι. Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις αντί πεταστής τίθεται ίσον ή ολίγον με ομαλόν:
𝁉𝁿 𝁑 𝁑 𝁑
|
𝁉𝁿 𝁓𝂏 𝃰
|
𝁉𝁿 𝁕𝁿
|
𝁉𝁿 𝁑 𝃰+
|
𝁉𝁿 𝁓𝂏 𝁑+
|
𝁉𝁿 𝁕+
|
𝁘𝁇𝁛 𝁆 𝁑 𝃰
|
𝁇𝁿𝁚 𝁓𝂏 𝁑
|
𝁇𝁿𝁛 𝁕
|
Υπάρχει όμως μία εξαίρεση με την χαρακτηριστική μελωδική κατάληξη, όπου μετά την πεταστή ακολουθεί κατάβαση μιας βαθμίδος:
𝁉𝁿𝁚𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁘𝁆𝁿𝝻𝝰𝁓𝝰𝂏 𝁇𝂏𝁜𝝰 𝁑𝝰𝁆𝁿𝝼𝝰
|
Πρέπει να σημειωθεί ότι εάν αυτή η κατάληξη μελοποιεί όχι δύο, αλλά τρεις συλλαβές, το ίσον+βαρεία (ή άλλο φθογγόσημο) αντικαθίστανται με αντίστοιχο σημάδι με στήριγμα πεταστής (και εάν σε αυτή την θέση θα ήταν απλό ολίγον χωρίς συνδυασμό, αντικαθίσταται με απλή πεταστή) και η υπορροή+γοργόν ανταλλάσσεται με συνεχές ελαφρόν:
𝁉𝁿𝁚𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁆𝁉𝁿𝝻𝝰 𝁑𝁕𝝻𝝰 𝁇𝂏𝁜𝝰 𝁑𝝰𝁆𝁿𝝼𝝰
|
Όμως μερικοί εκδότες (Στέφανος Δομέστικος, Ιωάννης Λαμπαδάριος) μολονότι έγραφαν την δίχρονη πεταστή πριν από καταβάσεις μιάς βαθμίδος. Εάν μιμηθούμε αυτούς και θέλουμε να γράφουμε πεταστή σε παρόμοιες περιπτώσεις, πρέπει να υπολογίζουμε ότι μετά από τέτοια μικρή κατάβαση και την ακόλουθη ανάβαση, έπειτα η κατάβαση πρέπει να συνεχίζει άμεσα, δηλαδή η μελωδία σταδιακά πρέπει να κατεβαίνει σε γενική πορεία της μουσικής φράσης. Εάν δεν υπάρχει συνεχής κατάβαση της μουσικής φράσης, τότε η χρήση δίχρονης πεταστής πριν από καταβάσεις μιάς αποστρόφου είναι λανθασμένη.
Στην εξής θέση η χρήση δίχρονης πεταστής είναι παραδεκτή:
Ορθογραφία συνδυασμών με κεντήματα
1) ολίγον με κεντήματα από κάτω επισημαίνει την συνεχή ανάβαση δύο βαθμίδων που πάντα συνεχίζει την προηγούμενη συλλαβή, επειδή σε τέτοιους τον συνδυασμούς πρώτα εκτελούνται τα κεντήματα και ύστερα το ολίγον (μετράμε τα φθογγόσημα από κάτω προς τα πάνω):
𝁆𝝻𝝰 𝁇𝃰𝝰 𝁇𝝰
|
𝁆𝝻𝝰 𝁇𝃰𝝻𝝰 𝁇𝝰+
|
𝁆 𝁇𝃲𝂏 𝁇𝃲𝁿 = 𝁆 𝃰𝃵 𝁇 𝃰 𝁇𝁿
|
2) ολίγον με κεντήματα από πάνω επισημαίνει την συνεχή ανάβαση δύο βαθμίδων και συνήθως αρχίζει νέα συλλαβή, εκτελείται πρώτα το ολίγον και ύστερα τα κεντήματα (μετράμε τα φθογγόσημα από κάτω προς τα πάνω):
Μετά από ένα τέτοιο συνδυασμό πρέπει να ακολουθεί ή ίσον ή κατιόν φθογγόσημο χωρίς γοργό.
Το ολίγον σε τέτοιο συνδυασμό μπορεί να λαμβάνει ως «πνεύματα» το κέντημα και την υψηλή, σχηματίζοντας συνδυασμούς για ανάβαση μελωδίας 2, 4 ή 5 βαθμίδων:
𝁇𝃰 𝁆
|
𝁇𝃰𝃱 𝁆
|
𝁇𝃰𝁐 𝁆
|
𝁇𝃰𝁚 𝁑 𝁑
|
𝁇𝃰𝁚 𝁓𝂏 +
|
𝁇𝃰 𝁑 𝁆
|
𝁇𝃰𝃱 𝁑 𝁆
|
𝁇𝃰𝁐 𝁑 𝁆
|
𝁇𝃰 𝁕
|
𝁇 𝁇𝁚 𝁓𝂏
|
𝁇𝃰𝝻𝝰 𝁇𝝻𝝰 +
|
𝁇𝃰𝃱𝝻𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁇𝃰𝁐𝝻𝝰 𝁇𝝻𝝰 +
|
𝁇𝝻𝝰 𝃰𝝰 𝁇𝝰+
|
𝁇𝃰𝁚 𝁑𝁕 +
|
𝁇𝝻𝝰 𝃰𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁇𝃱𝝻𝝰 𝁇𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁇𝁐𝝻𝝰 𝃰𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁇𝝻𝝰 𝁇𝃰𝝰
|
𝁇 𝁇𝁚 𝁑𝁕
|
Υπάρχει μόνο μια περίπτωση ανάβασης που μπορεί να ακολουθήσει μετά από ένα τέτοιο συνδυασμό, που γίνεται με επανάληψη του ίδιου του συνδυασμού όταν ο κάθε επαναλαμβανόμενος συνδυασμός έχει διαφορετική συλλαβή.
Μετά το «ολίγον με κεντήματα από πάνω» ακολουθεί ή κατάβαση της μελωδίας, ή ανάβαση με τον ίδιο συνδυασμό «ολίγον με κεντήματα από πάνω»:
𝁇𝃰𝝻𝝰 𝁇𝃰𝝻𝝰
|
𝁆𝝻𝝰 𝁇𝃰𝝰 𝁇𝃰𝝻𝝰+
|
𝁇𝃰𝝻𝝰 𝁇𝃰𝝰 +
|
𝁇𝃰𝝻𝝰 𝁇𝝻𝝰 +
|
𝁆𝝻𝝰 𝁇𝃰𝝰 𝁇𝃰𝝻𝝰
|
𝁇𝝻𝝰 𝁇𝃰𝝰 𝁇𝝰
|
𝁇𝝻𝝰 𝃰𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
3) Οι συνδυασμοί πάνω σε ολίγον ως στήριγμα (σε αυτές τις περιπτώσεις το ολίγον δεν έχει διαστηματική σημασία) τίθενται μόνον πριν από κατιόντα φθογγόσημα (και μάλιστα γι᾽αυτόν τον σκοπό και χρησιμοποιείται, για να υποδεικνύει την κατάβαση μελωδίας που ακολουθεί):
𝁑𝃰 𝁑𝁆
|
𝁑𝃰𝁚 𝁑 𝁑
|
𝁑𝃰 𝁆+
|
𝁑𝃰 𝁇𝃰+
|
𝁆𝃰 𝁑𝁆
|
𝁆𝃰𝁚 𝁑 𝁑
|
𝁆𝃰 𝁆+
|
𝁆𝃰 𝁇𝃰+
|
𝁕𝃰 𝁑𝁆
|
𝁕𝃰𝁚 𝁑 𝁑
|
𝁕𝃰 𝁆+
|
𝁕𝃰 𝁇+
|
𝁑𝁕𝃰 𝁑𝁆
|
𝁑𝁕𝃰𝁚 𝁑 𝁑
|
𝁑𝁕𝃰 𝁆+
|
𝁑𝁕𝃰 𝁉+
|
𝁖𝃰 𝁑𝁆
|
𝁖𝃰𝁚 𝁑 𝁑
|
𝁖𝃰 𝁆+
|
𝁖𝃰 𝁇𝃰+
|
𝁓𝃰 𝁑𝁆
|
𝁑𝁇𝁚 𝁑 𝁑
|
𝁓𝃰 𝁆+
|
𝁓𝃰𝁇𝃰+
|
Όμως εάν τα κεντήματα είναι έγγοργα, δηλαδή έχουν γοργό, το επακόλουθο φθογγόσημο μπορεί να είναι ίσον:
𝁑𝃰𝂏 𝁑𝁆
|
𝁑𝃰𝂏 𝁑 𝁑
|
𝁑𝃰𝂑 𝁆
|
𝁑𝃰𝂏 𝁇𝃰+
|
𝁆𝃰𝂏 𝁑𝁆
|
𝁆𝃰𝂏 𝁑 𝁑
|
𝁆𝃰𝂑 𝁆
|
𝁆𝃰𝂏 𝁇𝃰+
|
𝁕𝃰𝂏 𝁑𝁆
|
𝁕𝃰𝂏 𝁑 𝁑
|
𝁕𝃰𝂑 𝁆
|
𝁕𝃰𝂏 𝁇+
|
𝁑𝁕𝃰𝂏 𝁑𝁆
|
𝁑𝁕𝃰𝂏 𝁑 𝁑
|
𝁑𝁕𝃰𝂑 𝁆
|
𝁑𝁕𝃰𝂏 𝁉+
|
𝁖𝃰𝂏 𝁑𝁆
|
𝁖𝃰𝂏 𝁑 𝁑
|
𝁖𝃰𝂑 𝁆
|
𝁖𝃰𝂏 𝁇𝃰+
|
𝁓𝃰𝂏𝃵 𝁑𝁆
|
𝁓𝃰𝂏𝃵 𝁑 𝁑
|
𝁓𝃰𝃵𝂑 𝁆
|
𝁓𝃰𝂏𝁇𝃰+
|
Το ίσον πάνω σε στήριγμα ολίγου τίθεται μόνο στην περίπτωση μονοφωνίας ―της σειράς των ίσων που χρησιμεύουν για μελωδική ανάγνωση― για να διακρίνει την τονιζόμενη συλλαβή:
𝁆𝁇𝝟𝞄 𝁆𝞀𝝸 𝁆𝝴 𝁆𝝚 𝁆𝁇𝝺𝝴 𝁆𝝶 𝁆𝁿𝞂𝝾𝝼
|
Ορθογραφία του αντικενώματος
1) Το αντικένωμα μπορεί να τεθεί κάτω από το ολίγον όταν μετά από αυτό ακολουθεί απόστροφος:
𝁆𝝻𝝰 𝁇𝃰𝝰 𝁇𝁜𝝰 𝁑𝝻𝝰
|
𝁆𝝻𝝰 𝁇𝃰𝝻𝝰 𝁇𝁜𝝰 𝁆𝝻𝝰+
|
2) Το αντικένωμα με απλή τίθεται κάτω από διάφορα φθογγόσημα προσθέτοντας σ᾽αυτά ένα χρόνο, δηλαδή τα κάνει δίχρονα, και επιπλέον προσδίδει ως ποιότητα ένα κυματισμό φωνής (σαν την ποιότητα της πεταστής). Μετά από αυτό οπωσδήποτε ακολουθεί ομοσύλλαβη απόστροφος (ή ελαφρόν) με γοργό. Ο παρών συνδυασμός μελοποιεί πάντα μία συλλαβή και μετά από αυτόν άμεσα δεν μπορεί να ακολουθεί κατάβαση μελωδίας:
𝁆𝁜𝂅𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁆𝝻𝝰
|
𝁑𝁜𝂅𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁆𝝻𝝰 𝁇𝃰𝁜𝂅𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁆𝝰
|
𝁖𝁜𝂅𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁆𝝻𝝰
|
𝁆𝁜𝂅𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝻𝝰 𝁆𝝻𝝰+
|
𝁑𝁜𝂅𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁑𝝻𝝰+
|
𝁆𝝻𝝰 𝁇𝃰𝁜𝂅𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁑𝝰+
|
𝁖𝁜𝂅𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝻𝝰 𝁑𝝻𝝰+
|
𝁘𝁆𝁛𝝻𝝰𝁆𝝰 𝁑𝂏𝝻𝝰 𝁆𝝻𝝰
|
𝁉𝁑𝁿𝝻𝝰 𝁑𝁕𝝻𝝰
|
𝁆𝝻𝝰 𝁇𝃰𝁿𝁚𝝰 𝁓𝂏𝝰 𝁑𝝰
|
𝁖𝁿𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝻𝝰 𝁑𝝻𝝰
|
Το φθογγόσημο με αντικένωμα+απλή σ᾽αυτόν τον συνδυασμό ανταλλάσσεται με πεταστή+βαρεία με αντικένωμα+απλή, όταν ακολουθεί συνεχής ανάβαση δύο φθόγγων (ή ένα ίσον + ανάβαση ενός φθόγγου), των οποίων ο πρώτος δεν έχει γοργό:
𝁆𝁜𝂅𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁆𝝻𝝰 𝃰𝝰+
|
𝁑𝁜𝂅𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁇𝃰𝝻𝝰+
|
𝁑𝁜𝂅𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁇𝃱𝁿𝝻𝝰 𝁇𝁿𝝰
|
𝁘𝁆𝁉𝂅𝁜𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁆𝝻𝝰 𝃰𝝰
|
𝁘𝁑𝁉𝂅𝁜𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁇𝃰𝝻𝝰
|
𝁘𝁑𝁉𝂅𝁜𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁇𝁿𝝻𝝰 𝁇𝃵𝝰
|
𝁘𝁆𝁉𝂅𝁜𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁆𝝻𝝰 𝃰𝃵𝝰 +
|
𝁘𝁑𝁉𝂅𝁜𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁇𝃰𝂏𝝻𝝰+
|
𝁘𝁑𝁉𝂅𝁜𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁇𝝻𝝰 𝁇𝃰𝂏𝝰
|
𝁆𝁜𝂅𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁆𝝻𝝰 𝃰𝃵𝝰
|
𝁑𝁜𝂅𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁇𝃰𝂏𝝻𝝰
|
𝁑𝁜𝂅𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁘𝁇𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰
|
Εάν χρειαστεί αύξηση χρόνου σε ένα τέτοιο συνδυασμό, τότε το αντικένωμα+απλή ανταλλάσσεται με σύνδεσμο: φθογγόσημο+βαρεία με διπλή η τριπλή:
𝁑𝁜𝂅𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁆𝁜𝂅𝝻𝝰 𝁕𝂏𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁇𝁜𝂅𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝻𝝰 𝁇𝝻𝝰 +
|
𝁘𝁑𝂅𝂅𝝻𝝰𝁑𝂏𝁠𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁘𝁆𝂅𝂅𝝻𝝰𝁕𝂏𝁠𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁘𝁇𝂅𝂅𝝻𝝰𝁑𝁠𝝻𝝰 𝁇𝝻𝝰 +
|
𝁘𝁑𝂅𝂅𝂅𝝻𝝰𝁑𝁠𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁘𝁆𝂅𝂅𝝻𝝰𝁕𝁠𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁇𝂅𝂅𝝻𝝰 𝁑𝝻𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
Ορθογραφία του συνδέσμου (έτερον <παρακάλεσμα>)
Ο σύνδεσμος διακρίνει ένωσιν εν συνδυασμοίς τισι (κυρίως μετά του ίσου) των ομοσυλλάβων φθογγοσήμων, δήλα δη τοις μελίζουσι μίαν συλλαβήν.
Ο σύνδεσμος επισημαίνει την ενότητα του λόγου με τα φθογγόσημα της ψαλτικής σε όλο το σημειογραφικό σύνολο, την αποκλειστική εξάρτησή του από μονάδες του λόγου:
𝁆𝝰𝁆𝃰𝂏𝁠𝝰
|
𝁇𝁿𝝻𝝰𝁆𝃰𝁠𝁚𝝰
|
𝁇𝝻𝝰𝁇𝃰𝂏𝁠𝝰
|
𝁇𝃱𝝻𝝰𝁇𝁆𝃰𝂏𝁠𝝰
|
𝁓𝂏𝝰 𝁆𝃰𝂏𝁠𝝰
|
𝁘𝁑𝁓𝂏𝂏𝝻𝝰𝁇𝃰𝂏𝁠𝝰
|
𝁘𝁑𝂅𝂅𝝻𝝰𝁑𝂏𝁠𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁘𝁆𝂅𝂅𝝻𝝰𝁕𝂏𝁠𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁑𝝰𝁉𝁆𝁠𝝰
|
𝁇𝁿𝝻𝝰𝁉𝁆𝁠𝝰
|
𝁘𝁑𝂅𝂅𝂅𝝻𝝰𝁑𝁠𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁘𝁆𝂅𝂅𝝻𝝰𝁕𝁠𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁘𝁇𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰𝁇𝁠𝝰 𝁑𝝻𝝰
|
𝁑𝝰𝁆𝁠𝝰 𝁑𝝰𝁆𝁠𝝰 𝁑𝝰𝁆𝁠𝝰 𝁑𝝰𝁆𝁠𝝰
|
Ο συνδυασμός «ολίγον/ίσον+έγγοργος απόστροφος+ολίγον(/όλίγον με κεντήματα από πάνω)» διακρίνεται με σύνδεσμο μόνο εάν ακολουθεί κατάβαση της μελωδίας:
𝁘𝁇𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰𝁇𝁠𝝰 𝁑𝝻𝝰
|
𝁘𝁇𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰𝁇𝃰𝂏𝁠𝝰 𝁑𝝻𝝰
|
𝁘𝁇𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰𝁇𝁠𝝰 𝁇𝝻𝝰+
|
𝁘𝁇𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰𝁇𝝰 𝁆𝝻𝝰
|
𝁘𝁇𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰𝁇𝃰𝂏𝝰 𝁆𝝻𝝰
|
𝁘𝁇𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰𝁇𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
Υφέν
Το «υφέν» είναι η «liga» της δυτικής μουσικής, είναι ένα από τα τρία σημεία (μαζί με την κορώνα και την διαστολή) που έχουν εισαχθεί από την σύγχρονη δυτική σημειογραφία στην νέα βυζαντινή υπό του διδασκάλου Κωνσταντίνου Ψάχου στην αρχή του 20 αιώνα για λόγους εκπαιδευτικούς:
𝁇𝝻𝝰𝁆𝁽𝝰 = 𝁇𝁿𝝻𝝰
|
𝁘𝁆𝝻𝝰 𝁑𝂏𝂅𝝰
|
𝁆𝝻𝝰 𝁇𝃵𝁿𝝰 +
|
𝁆𝝻𝝰 𝃰𝃵𝝰 𝁆𝁿𝁽𝝰
|
𝁑𝝻𝝰 𝃰𝝰 𝁆𝁿𝝰𝁽 = 𝁑𝝻𝝰 𝁇𝂅𝂅𝝰
|
𝁘𝁑𝝻𝝰 𝁑𝂏𝂅𝂅𝝰
|
𝁑𝝻𝝰 𝁇𝂏𝂅𝂅𝝰 +
|
𝁑𝝻𝝰 𝃰𝃵𝝰 𝁆𝂅𝂅𝁽𝝰
|
𝁆𝃰𝂑𝝻𝝰 𝁆𝁽𝝰 = 𝁑𝝻𝝰 𝃰𝂏𝝰 𝁆𝝰𝁽
|
𝁆𝃰𝂑𝝻𝝰 𝁆𝁽𝝰 +
|
𝁘𝁆𝝻𝝰 𝁕𝂅𝂅𝂏𝝰 +
|
𝁘𝁆𝝻𝝰 𝁕𝂏𝝰𝁆𝁿𝁽𝝰
|
Ταχύτητα (χρονική αγωγή)
| σημεῖον
|
ἀγωγή
|
ταχύτης
κτύπος/λ.
|
𝂜𝂟
|
μέση
(χρόνος μέτριος)
|
110
|
𝂜
|
μετρία
(χρόνος αργός)
|
90
|
𝂟
|
ταχεῖα
(χρόνος γοργός)
|
120
|
𝂜𝂜
|
βραδεῖα
(χρόνος δίαργος)
|
70
|
𝂟𝂟
|
ταχυτάτη
(χρόνος δίαργος)
|
180
|
𝂜𝂜𝂜
|
βραδυτάτη
(χρόνος τρίαργος)
|
50
|
𝂟𝂟𝂟
|
εμμελής απαγγελία
|
240
|
Σημεία αλλοιώσεως τόνου
| υφέσεις
|
βήμα 1/12 τόνου
(τα μόρια)
|
διέσεις
|
𝃔
|
2
|
𝃐
|
𝃔𝃔
|
4
|
𝃐𝃐
|
𝃔𝃔𝃔
|
6
|
𝃐𝃐𝃐
|
𝃔𝃔𝃔𝃔
|
8
|
𝃐𝃐𝃐𝃐
|
Κλίμακες, μαρτυρίες και φθορές των ήχων
Βαθμίδες τετραχόρδου — βάσεις των ήχων — μαρτυρίες
| σε ανάβαση
|
απήχημα
|
|
σε κατάβαση
|
| μαρτυρία και βαθμίδα
|
| 12 (μείζων τόνος)
|
12
|
| а
|
𝂢
|
𝂣𝂭
|
𝂣𝂭𝂭
|
πρῶτος
(ανανές)
|
𝂫𝂣𝂭
|
α´ πλάγιος
(ανενανές)
|
| 10 (ἐλάσσων τόνος)
|
10
|
| в
|
𝂤
|
𝂥𝂭
|
𝂤𝂰
|
δεύτερος
(νεανές)
|
𝂫𝂥𝂭
|
𝂪
|
β´ πλάγιος
(νεχεανές - λέγετος)
|
| 8 (ἐλάχιστος τόνος)
|
6 — 8
|
| г
|
𝂧
|
𝂧𝂬
|
𝂦
|
τρίτος
(νανά)
|
𝂱𝂯
|
𝂲
|
βαρύς
(ἀάνες - λέγετος)
|
| 12 (μείζων τόνος)
|
12 — 8
|
| д
|
𝂨
|
𝂨𝂭
|
𝂨𝂭𝂭
|
τέταρτος
(ἅγια)
|
𝂳
|
δ´ πλάγιος
(νεάγιε)
|
| 12 (μείζων τόνος)
|
12
|
Διατονική κλίμακα
|
|
Βαθμίδες της διατονικής κλίμακας.
Από κάτω - μαρτυρίες, από πάνω - φθορες.
|
|
|
Παραβολή της βυζαντινής και της δυτικής συγκεκραμμένη κλίμακας.
|
Πεντάχορδο (τετράφωνο) σύστημα
|
|
Ο «τροχός» Αγίου Ιωάννου του Κουκουζέλους, για εξάσκηση των ψαλτών κατά το πεντάχορδο σύστημα.
|
|
|
|
|
μαρτυρίες
|
|
| παλαιές
|
νέες
|
| 12
|
| δ´
|
𝂨𝂭𝂭
|
Άγια
|
𝂨𝂭𝃬
|
δι
|
𝂨𝂭𝃩𝂞↑
|
| 12
|
| γ´
|
𝂦
|
νανά
|
𝂧𝃫
|
γα
|
𝂧𝃯𝂞↑
|
| 8
|
| β´
|
𝂤𝂰
|
νεανές
|
𝂩𝃪
|
βου
|
𝂩𝃮𝂞↑
|
| 10
|
| α´
|
𝂣𝂭𝂭
|
ανανές
|
𝂣𝃩
|
πα
|
𝂣𝃭↑
|
| 12
|
𝂨𝃯↓
|
𝂨𝂭𝃬
|
δι
|
νη
|
νεάγιε
|
𝂳
|
δ´
|
| 12
|
𝂧𝃮↓
|
𝂧𝃫
|
γα
|
ζω
|
ἀάνες
|
𝂱𝂯
|
γ´
|
| 8
|
𝂩𝃭↓
|
𝂩𝃪
|
βου
|
κε
|
λέγετος
|
𝂪
|
β´
|
| 10
|
𝂣𝃬↓
|
𝂣𝃩
|
πα
|
δι
|
ἀνεανές
|
𝂣𝂭
|
α´
|
Τετράχορδο (τρίφωνο) σύστημα
|
|
«Τροχός της τριφωνίας» (του τετραχόρδου συστήματος) του πλαγίου Δ´ ήχου.
|
| μαρτυρίες
|
| παλαιές
|
νέες
|
παλαιές
|
νέες
|
𝂳
|
δ´
|
𝂧𝂬
|
νανά
|
νη
|
𝂨𝃫
|
γα
|
↓𝂱𝂯
|
↑𝂧𝂬𝃮𝂞
|
| 12
|
| β´
|
𝂤𝂰
|
νεανές
|
βου
|
𝂩𝃪
|
βου
|
↓𝂪
|
↑𝂩𝃭
|
| 8
|
| α´
|
𝂣𝂭𝂭
|
ἀνανές
|
πα
|
𝂣𝃩
|
πα
|
↓𝂣𝂭
|
↑𝂣𝃬
|
| 10
|
| δ´
|
𝂳
|
νεάγιε
|
νη
|
𝂨𝃯
|
γα
|
↓𝂱𝂯
|
↑𝂧𝂬𝃫
|
| Τα τρίφωνα συστήματα του Τρίτου, του Βαρέως και του Πλαγίου Δ´ ήχου:
|
|
|
|
Οκτάχορδο (επτάφωνο) σύστημα — «octava»
| πεντάχορδο σύστημα
|
|
τετράχορδο σύστημα
|
|
ὀκτάχορδο σύστημα
|
| δ´
|
𝂨𝂮
|
ἅγια
|
𝂨𝂭𝃩𝂞
|
δι
|
𝂥
|
νεανές
|
𝂩𝃩𝂞
|
βου
|
3
|
𝂣𝂮
|
πα↑
|
𝂣𝃩𝂞
|
α´
|
| 12
|
12
|
12
|
| γ´
|
𝂦
|
νανά
|
𝂧𝃯𝂞
|
γα
|
𝂣
|
ανανές
|
𝂣𝃯𝂞
|
πα
|
2
|
𝂧𝂬
|
νη↑
|
𝂧𝂬𝃯𝂞
|
ζ´
|
| 8
|
8
|
8
|
| β´
|
𝂤𝂰
|
νεανές
|
𝂩𝃮𝂞
|
βου
|
𝂨
|
νεάγιε
|
𝂧𝃮𝂞
|
νη
|
1
|
𝂤𝂰
|
ζω↑
|
𝂩𝃮𝂞
|
στ´
|
| 10
|
10
|
10
|
| α´
|
𝂣𝂭𝂭
|
ἀνανές
|
𝂣𝃭
|
πα
|
𝂥
|
νεανές
|
𝂩𝃭
|
βου
|
3
|
𝂣𝂭𝂭
|
κε
|
𝂣𝂭𝃭
|
ε´
|
| 12
|
12
|
12
|
| δ´
|
𝂨𝂭𝂭
|
ἅγια
|
𝂨𝂭𝃬
|
δι
|
𝂣
|
ἀνανές
|
𝂣𝃬
|
πα
|
2
|
𝂨𝂭𝂭
|
δι
|
𝂨𝂭𝃬
|
δ´
|
| 12
|
12
|
12
|
| г
|
𝂦
|
νανά
|
𝂧𝃫
|
γα
|
𝂨
|
νεάγιε
|
𝂨𝃫
|
νη
|
1
|
𝂧𝂬
|
γα
|
𝂧𝃫
|
γ´
|
| 8
|
8
|
8
|
| β´
|
𝂤𝂰
|
νεανές
|
𝂩𝃪
|
βου
|
𝂥
|
νεανές
|
𝂩𝃪
|
βου
|
3
|
𝂪
|
βου
|
𝂩𝃪
|
β´
|
| 10
|
10
|
10
|
| α´
|
𝂣𝂭𝂭
|
ἀνανές
|
𝂣𝃩
|
πα
|
𝂣
|
ἀνανές
|
𝂣𝃩
|
πα
|
2
|
𝂣𝂭
|
πα
|
𝂣𝃩
|
α´
|
| 12 ↓
|
12
|
12
|
| δ´
|
𝂳
|
νεάγιε
|
𝂨𝃯
|
δι
|
𝂨
|
νεάγιε
|
𝂨𝃯
|
νη
|
1
|
𝂳
|
νη
|
𝂨𝃯
|
ζ´
|
| 12 ↓
|
8
|
8
|
| γ´
|
𝂱𝂯
|
ἀάνες
|
𝂧𝃮
|
γα
|
𝂥
|
νεανές
|
𝂱𝃮
|
βου
|
3
|
𝂲
|
ζω↓
|
𝂱𝃮
|
στ´
|
| 8 ↓
|
10
|
10
|
| β´
|
𝂥
|
νεχεανές
|
𝂩𝃭
|
βου
|
𝂣
|
ἀνανές
|
𝂣𝃭
|
πα
|
2
|
𝂣𝂣
|
κε↓
|
𝂣𝃭
|
ε´
|
| 10 ↓
|
12
|
12
|
| α´
|
𝂣
|
ἀνεανές
|
𝂣𝃬
|
πα
|
𝂨
|
νεάγιε
|
𝂨𝃬
|
νη
|
1
|
𝂨𝂨
|
δι↓
|
𝂨𝃬
|
δ´
|
Χρωματική κλίμακα
«Διφωνία» — θεωρητική δίφωνη κλίμακα
Μαλακή χρωματική κλίμακα
Σκληρή χρωματική κλίμακα
Διφωνία και χρωματικό οκτάχορδο
| διφωνία
|
οκτάχορδο
κατά την παλαιά
μέθοδο
|
|
οκτάχορδο κατά την νέα μέθοδο
|
| μαλακό χρώμα
|
|
σκληρό χρώμα
|
| 1
|
𝂤𝂰
|
νεανές
|
𝂤𝂰
|
𝂥𝂭𝃩𝂞
|
πα↑
|
2
|
𝂥𝂭𝃪𝂞
|
βου↑
|
| 12
|
|
8
|
|
6
|
| 2
|
𝂾
|
νενανώ
|
𝂾
|
𝃄𝃯𝂞
|
νη↑
|
1
|
𝂾𝃩𝂞
|
πα↑
|
| 9
|
8/4
|
8
|
|
4
|
| 1
|
𝂤𝂰
|
νεανές
|
𝂤𝂰
|
𝂥𝂭𝃮𝂞
|
ζω↑
|
3
|
𝂥𝂭𝃯𝂞
|
νη↑
|
| 12
|
|
14
|
|
20
|
| 2
|
𝂾
|
νενανώ
|
𝂾
|
𝃄𝃭
|
κε
|
2
|
𝂾𝃮𝂞
|
ζω↑
|
| 9
|
8/4
|
8
|
|
6
|
| 1
|
𝂤𝂰
|
νεανές
|
𝂤𝂰
|
𝂥𝂭𝃬
|
δι
|
1
|
𝂥𝂭𝃭
|
κε
|
| 12
|
12
|
12
|
| 2
|
𝂾
|
νενανώ
|
𝂾
|
𝃄𝃫
|
γα
|
4
|
𝂾𝃬
|
δι
|
| 9
|
8/4
|
8
|
|
4
|
| 1
|
𝂤𝂰
|
νεανές
|
𝂥𝂭
|
𝂥𝂭𝃪
|
βου
|
3
|
𝂥𝃫
|
γα
|
| 12
|
|
14
|
|
20
|
| 2
|
𝂾
|
νενανώ
|
𝂾
|
𝃄𝃩
|
πα
|
2
|
𝂾𝃪
|
βου
|
| 9
|
8/4
|
8
|
|
6
|
| 1
|
𝂤𝂰
|
νεανές
|
𝂥𝂥
|
𝂥𝂭𝃯
|
νη
|
1
|
𝂥𝃩
|
πα
|
| 12 ↓
|
14/20↓
|
12 ↓
|
| 2
|
𝂾
|
νενανό
|
𝂾
|
𝃄𝃮
|
ζω↓
|
4
|
𝂾𝃯
|
νη
|
| 9 ↓
|
8/4↓
|
8 ↓
|
|
4 ↓
|
| 1
|
𝂫𝂥𝂭
|
νεχεανές
|
𝂫𝂥𝂭
|
𝂥𝂭𝃭
|
κε↓
|
3
|
𝂥𝃮
|
ζω↓
|
| 12 ↓
|
14/20↓
|
14 ↓
|
|
20 ↓
|
| 2
|
𝂾
|
νενανό
|
𝂾
|
𝂾𝃬
|
δι↓
|
2
|
𝂾𝃭
|
κε↓
|
Ιδιαιτερότητες των κλιμάκων των ήχων
Ἦχος πρῶτος
Ἦχος δεύτερος
Ἦχος τρίτος
Ἦχος τέταρτος
Ἦχος πλάγιος τοῦ πρώτου
Ἦχος πλάγιος τοῦ δευτέρου
Ἦχος βαρύς
Ἦχος πλάγιος τοῦ τετάρτου
Οι επιπλέον χρωματισμοί — «χρώες»
«Κλητόν»
«Ζυγός»
«Σπάθη»
