Σύγχρονη βυζαντινή σημειογραφία
Φθογγόσημα σημάδια (χαρακτήρες ποσότητος)
Τα σημάδια (φθογγόσημα, χαρακτήρες της ψαλτικής, κατά την δυτική ορολογία «νεύματα») επισημαίνουν διαστήματα, βαθμίδες αναβάσεως ή καταβάσεως στην «κλίμακα» των φθόγγων της μελωδίας. Είναι σχετικά, επειδή υποδεικνύουν την κίνηση φωνής σε σχέσει με τον προηγούμενο φθόγγο και δεν αναφέρονται σε ορισμένο τονικό ύψος.
Η ποσότητα των επισημαινομένων διαστημάτων επίσης είναι σχετική και εξαρτάται από τους τρόπους του ήχου που ορίζονται με ειδικά σημεία, τις «μαρτυρίες». Τα ίδια σημάδια―φθογγόσημα, παραδείγματος χάριν, μπορούν να σημαίνουν μετάβαση ενός τόνου σε μία περίπτωση ή και πιο μικρού διαστήματος ημιτονίου σε άλλη κ.ο.κ.
| Σημάδι
|
Βήμα (ποσότητα)
|
Ονομασία
|
Περιγραφή
|
𝁆
|
0
Δείχνει ισότητα.
|
ἴσον
|
Συνεχίζει την προηγούμενη βαθμίδα της κλήμακος, ο φθόγγος παραμένει στο ίδιο ύψος.
|
𝁇
|
+1
Ανεβάζει την φωνή κατά μία βαθμίδα πάνω σχετικά με την προηγούμενη.
|
ὀλίγον
|
Σε συνδυασμούς με άλλα φθογγόσημα προσθέτει «ποιότητα» και ονομάζεται «οξεία». Στους περισσότερους συνδυασμούς (εκτός από τα τρία: 𝁇𝃰, 𝁇𝃰, 𝁇𝃱) φέρεται ως «στήριγμα» μόνο και χάνει την διαστηματική του έννοια.
|
𝁉
|
+1
Ανεβάζει την φωνή και προσθέτει στην φωνητική εκτέλεση «πέταγμα».
|
πεταστή
|
Στους περισσότερους συνδυασμούς (εκτός από ένα: 𝁉𝁇) φέρεται ως «στήριγμα» και χάνει την διαστηματική του έννοια, προσθέτοντας σ᾽αυτούς τους συνδυασμούς την ποιότητα, πέταγμα της φωνής.
|
𝃰
|
+1
Ἀνεβάζει τὴν φωνή.
|
κεντήματα
|
Λειτουργούν μόνο ως επέκταση προηγούμενης συλλαβής. Με τα κεντήματα ποτέ δεν ξεκινά νέα συλλαβή. Πριν και μετά από τα κεντήματα δεν μπορεί να τεθεί χαρακτήρας με γοργό.
|
𝃱
|
+2
Ανεβάζει την φωνή κατά δύο βαθμίδες πάνω.
|
κέντημα
|
Το σημάδι αυτό είναι «πνεύμα» και καθ᾽ εαυτό δεν λειτουργεί. Ενεργεί μόνο σε συνδυασμούς πάνω σε στήριγμα των «σωμάτων» του ολίγου (οξείας) ή της πεταστής.
|
𝁐
|
+4
Ανεβάζει την φωνή κατά τέσσερις βαθμίδες πάνω.
|
ὑψηλή
|
Το σημάδι αυτό είναι «πνεύμα» και καθ᾽ εαυτό δεν λειτουργεί. Ενεργεί μόνο σε συνδυασμούς πάνω σε στήριγμα των «σωμάτων» του ολίγου (οξείας) η της πεταστής.
|
𝁑
|
-1
Κατεβάζει την φωνή κατά μία βαθμίδα κάτω σχετικά με την προηγούμενη.
|
ἀπόστροφος
|
𝁓
|
-1-1
Συνεχώς κατεβάζει την φωνή κατά δύο βαθμίδες.
|
ὑποῤῥοή
|
Λειτουργεί μόνο ως επέκταση προηγούμενης συλλαβής. Με την ὑποῤῥοή ποτέ δεν ξεκινά νέα συλλαβή.
Πριν από την ὑποῤῥοή δεν μπορεί να τεθεί χαρακτήρας με γοργό.
|
𝁕
|
-2
Κατεβάζει την φωνή κατά δύο βαθμίδες.
|
ἐλαφρόν
|
𝁖
|
-4
Κατεβάζει την φωνή κατά τέσσερις βαθμίδες.
|
χαμηλή
|
Συνδυασμοὶ τῶν φθογγοσήμων
| Ἄνω συνεχῶς⇡
|
Ἄνω ὑπερβατῶς↑
|
✕
|
Κάτω ὑπερβατῶς↓
|
Κάτω συνεχῶς⇣
|
|
|
|
1
|
|
𝁆𝁑 0-1
|
𝁓𝃰 -1-1+1
|
𝁕𝃰 -2+1
|
𝁑𝁕𝃰 -1-1+1
|
|
|
|
|
2
|
|
𝁑𝁕 -1-1
|
𝁓 -1-1
|
𝁑𝁕𝁇 -1-1
|
𝁇𝁓 -1-1
|
𝁑𝁕𝁉 -1-1
|
𝁉𝁓 -1-1
|
𝁑𝁑 -1-1
|
𝁕𝁑𝃰 -3+1
|
|
|
|
|
3
|
|
|
|
|
|
4
|
|
|
|
|
|
5
|
|
|
|
|
|
6
|
|
|
|
|
|
7
|
|
|
|
|
|
8
|
|
|
|
|
|
9
|
|
|
|
|
|
10
|
|
|
|
|
|
11
|
|
|
|
|
|
12
|
|
|
|
|
|
13
|
|
|
|
|
|
14
|
|
|
Ἀργίες (χρονικὰ σημεῖα)
| σημεῖον
|
ὀνομασία
|
ποσότης
|
ὀρθογραφία
|
𝁿
|
κλάσμα
|
+1
Προσθέτει σε οποιοδήποτε φθογγόσημο όπου τίθεται ένα «χρόνο». Η διάρκεια του φθογγόσημου που έχει κλάσμα αποτελεί 2 χρόνους.
|
Μπορεί να τεθεί πάνω από το ίσον, ολίγον, την απόστροφο, το ελαφρόν και την χαμηλή.
Μπορεί να τεθεί κάνω από την πεταστή.
Τίθεται κάτω από το ολίγον όποτε δεν υπάρχει χώρος από πάνω.
|
𝂅
|
ἁπλή
|
+1
Προσθέτει σε οποιοδήποτε φθογγόσημο όπου τίθεται ένα «χρόνο». Η διάρκεια του φθογγόσημου που έχει απλή αποτελεί 2 χρόνους.
|
Μπορεί να τεθεί κάνω από την υπορροή όπου προσθέτει ένα «χρόνο» σε κάτω φθόγγο της, οπότε η υπορροή συνολικά θα διαρκεί 3 χρόνους.
Μπορεί να τεθεί κάνω από την απόστροφο στους συνδυασμούς με την βαρεία.
Σε συνδυασμό με αντικένωμα μπορεί να τεθεί κάτω από όλα τα φθογγόσημα εκτός κεντημάτων.
Σε συνδυασμό με βαρεία χωρίς φθογγόσημα επισημαίνει παύση ενός χρόνου.
𝁓𝂅
|
𝁘𝁆 𝁑𝂅
|
𝁘𝂅
|
𝁘 𝁑𝁑𝂅
|
𝁑𝁑𝂅𝁘𝁑 𝁑
|
|
𝂅𝂅
|
διπλή
|
+2
Προσθέτει σε οποιοδήποτε φθογγόσημο όπου τίθεται 2 χρόνους. Η συνολική διάρκεια του φθογγόσημου μαζί με το σημείο της διπλής αποτελεί 3 χρόνους.
|
Μπορεί να τεθεί κάνω από υπορροή, ίσον, ολίγον και απόστροφο.
Σε συνδυασμό με βαρεία χωρίς φθογγόσημα επισημαίνει παύση 2 χρόνων.
|
𝂅𝂅𝂅
|
τριπλή
|
+3
Προσθέτει σε οποιοδήποτε φθογγόσημο όπου τίθεται 3 χρόνους. Η συνολική διάρκεια του φθογγόσημου μαζί με το σημείο της διπλής αποτελεί 4 χρόνους.
|
Μπορεί να τεθεί κάνω από υπορροή, ίσον, ολίγον και απόστροφο.
Σε συνδυασμό με βαρεία χωρίς φθογγόσημα επισημαίνει παύση 3 χρόνων.
|
𝂏
|
Γοργόν
|
(½) ½
Μετατρέπει τον πρώτο χρόνο του φθογγόσημου όπου τίθεται και τον τελευταίο χρόνο του προηγούμενου σε ½ χρόνου.
𝁆𝁆𝂏
|
½ ½
|
𝁆𝁿𝁆𝂏
|
1½ ½
|
𝁆 𝁑𝂏𝂅𝂅
|
½ 2½
|
𝁆𝁓𝂏𝂅
|
½ ½ 2
|
|
Τα γοργά από πάνω μπορούν να τεθούν μόνο στους συνδυασμούς φθογγοσήμων και στις μεμονωμένες αποστρόφους (χωρίς συνδυασμό):
Στα υπόλοιπα μεμονωμένα φθογγόσημα (χωρίς συνδυασμό) τα γοργά τίθενται από κάτω:
Κάτω από την απόστροφο το γοργό τίθεται σε μια περίπτωση, όταν προηγείται υπορροή με γοργό:
|
𝂏𝂏
|
δίγοργον
|
(⅓) ⅓ (⅓)
Μετατρέπει τον πρώτο χρόνο του φθογγόσημου όπου τίθεται, τον επόμενο χρόνο και τον τελευταίο χρόνο του προηγούμενου φθογγόσημου σε ⅓ χρόνου:
𝁆𝁆𝂏𝂏𝁆
|
⅓ ⅓ ⅓
|
𝁆 𝁑𝂏𝂏𝂅𝂅
|
⅓ 1⅔
|
𝁆𝁿𝁆𝂏𝂏𝁆
|
1⅓ ⅓ ⅓
|
𝁆𝁓𝂏𝂏𝂅
|
⅓ ⅓ 1⅓
|
|
𝂏𝂏𝂏
|
τρίγοργον
|
(¼) ¼ (¼) (¼)
Μετατρέπει τον πρώτο χρόνο του φθογγόσημου όπου τίθεται, δύο επόμενους και τον τελευταίο χρόνο του προηγούμενου φθογγόσημου σε ¼ χρόνου:
𝁆𝁆𝂏𝂏𝂏𝁆𝁆
|
¼ ¼ ¼ ¼
|
𝁆 𝁑𝂏𝂏𝂏𝂅𝂅
|
¼ ¾
|
𝁆𝁿𝁆𝂏𝂏𝂏𝁆𝁆
|
1¼ ¼ ¼ ¼
|
𝁆𝁓𝂏𝂏𝂏𝂅
|
¼ ¼ ½
|
|
𝂗
|
ἀργόν
|
(½) (½) 2
Σε συνδυασμούς ολίγου με κεντήματα από κάτω προσθέτει ένα χρόνο στο ολίγον και ένα γοργό στα κεντήματα (δηλαδή ο χρόνος των κεντημάτων και ο τελευταίος χρόνος του προηγούμενου φθογγόσημου μετατρέπονται σε ½).
|
Τίθεται μόνο πάνω σε συνδυασμό «ολίγον με κεντήματα από κάτω»:
|
𝂗𝂗
|
δίαργον
|
(½) (½) 3
Προσθέτει δύο χρόνους στο ολίγον και ένα γοργό στα κεντήματα (δηλαδή ο χρόνος των κεντημάτων και ο τελευταίος χρόνος του προηγούμενου φθογγόσημου μετατρέπονται σε ½).
|
Τίθεται μόνο πάνω σε συνδυασμό «ολίγον με κεντήματα από κάτω»:
|
𝂗𝂗𝂗
|
τρίαργον
|
(½) (½) 4
Προσθέτει 3 χρόνους στο ολίγον και ένα γοργό στα κεντήματα (δηλαδή ο χρόνος των κεντημάτων και ο τελευταίος χρόνος του προηγούμενου φθογγόσημου μετατρέπονται σε ½).
|
Τίθεται μόνο πάνω σε συνδυασμό «ολίγον με κεντήματα από κάτω»:
|
Συνεχὲς ἐλαφρόν
Η σειρά «απόστροφος και ελαφρόν», όταν κάτω από την απόστροφο δεν υπογράφονται λόγια, υποδεικνύει ένα ενιαίο συνδυασμό που ονομάζεται «συνεχές ελαφρόν» και επισημαίνει μια κατάβαση όχι τριών βαθμίδων -1-2, αλλά την συνεχή κατάβαση δύο βαθμίδων -1-1, εκ των οποίων η πρώτη είναι με γοργό. Το συνεχές ελαφρόν λειτουργεί με ίδιο τρόπο όπως υπορροή με γοργό ή δύο απόστροφοι, εκ των οποίων η πρώτη είναι με γοργό.
Η επιλογή αυτού του συνδυασμού εξαρτάται από την διανομή συλλαβών που μελοποιούνται:
0(1) −1(1) −2(1)𝁆𝝻𝝰 𝁑𝝻𝝰𝁕𝝻𝝰
|
0(½) −1(½) −1(1)𝁆𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝻𝝰 𝁑𝝻𝝰 = 𝁆𝝻𝝰 𝁑𝁕𝝻𝝰 = 𝁆𝝻𝝰 𝁓𝂏𝝰
|
Ἄχρονες ὑποστάσεις (σημεῖα ποιότητος, τονισμοί)
| σημεῖον
|
ὀνομασία
|
σημασία
|
𝁚
|
ψηφιστόν
|
Είναι είδος τονισμού που διακρίνει: ή ένα ίσον ή ένα συνδυασμό πάνω σε βάση ολίγου (ή ―σε μια περίπτωση― της πεταστής).
|
𝁘
|
βαρεία
|
Είναι τονισμός που διακρίνει μερικούς συνδυασμούς φθογγοσήμων.
|
𝁜
|
ἀντικένωμα
|
Είναι είδος τονισμού που προσδίδει στον φθόγγο όγκο (σε συνδυασμούς με απλή προσδίδει στην φωνητική εκτέλεση φθόγγου ένα κυματισμό).
|
𝁛
|
ὁμαλόν
|
Προσδίδει στην φωνητική εκτέλεση φθόγγου ένα κυματισμό (σαν την ποιότητα πεταστής), υποδεικνύει ένωση των επισημαινομένων φθογγοσήμων με το επώμενο ίσον.
|
𝁠
|
σύνδεσμος (ἕτερον παρακάλεσμα)
|
Υποδεικνύει ένωση μερικών συνδυασμών φθογγοσήμων.
|
𝁻
|
ἐνδόφωνον
|
Υποδεικνύει την εκτέλεση με κλειστό στόμα.
|
𝂴𝝰
|
γορθμικόν ἁπλοῦν
|
Χρησιμοποιείται για σύνθεση επιπρόσθετες συλλαβές. Συνδυάζεται με όλα τα φωνήεντα εκτός από το «ε».
Προφέρεται ως ένρινος «ν» ή ανταλλάσσεται στο ψάλσιμο με ειδικές αναλύσεις.
|
𝂵𝝴
|
γορθμικόν διπλοῦν
|
Χρησιμοποιείται για σύνθεση επιπρόσθετες συλλαβές. Συνδυάζεται μόνο με το φωνήεν «ε».
Προφέρεται ως ένρινος «ν» ή ανταλλάσσεται στο ψάλσιμο με ειδικές αναλύσεις.
|
𝂵𝂵𝝴
|
δασεία προσῳδία
|
Χρησιμοποιείται για σύνθεση επιπρόσθετες συλλαβές. Συνδυάζεται με όλα τα φωνήεντα.
Προφέρεται σαν δασεία προσῳδία, δηλαδή ως «χ» με αναπνοή, χωρίς την βοήθεια γλώσσας.
|
Ὀρθογραφία τοῦ Ψηφιστοῦ
1) Διακρίνει ίσον ή ολίγον όταν ακολουθούν δύο ή περισσότεροι κατιόντες φθόγγοι των οποίων ο πρώτος είναι απόστροφος που έχει την ίδια χρονική διάρκεια (μόνον ακέραιοι χρόνοι) με το φθογγόσημο του ψηφιστού:
𝁇𝁚 𝁑 𝁑𝁿
|
𝁇𝁿𝁚 𝁑𝁿 𝁑
|
𝁇𝁚 𝁑𝁿 𝁑+
|
𝁇𝁚 𝁑𝂏 𝁑+
|
𝁇𝃰𝂏𝁚 𝁑 +𝁑
|
𝁇𝂅𝂅𝁚 𝁑𝂅𝂅 𝁑
|
𝁇𝁚 𝁑 𝁖
|
𝁉 𝁑 𝁑+
|
𝁇𝁚 𝁑 𝁆+
|
𝁉 𝁑 𝁆
|
𝁇𝁚 𝁑 𝁑𝂏+
|
𝁉 𝁑 𝁑𝂏
|
𝁇𝁚 𝁑 𝁑
|
𝁉 𝁑𝁿 𝁑
|
𝁇𝃰𝁚 𝁑 𝁑
|
2) Διακρίνει μονόχρονο ολίγον όταν ακολουθεί υπορροή με γοργό ή συνεχές ελαφρόν (και αν μετά δεν συνεχίζει η κατάβαση της μελωδίας και η συλλαβή του φθογγόσημου που πρόκειται να τεθεί το ψηφιστόν είναι τονιζόμενη, τότε μετά ψηφιστού σημάδιον ανταλλάσσεται με πεταστή):
𝁇𝁚 𝁑𝁕 𝁑
|
𝁇𝁚 𝁓𝂏 𝁑
|
𝁉 𝁑𝁕 𝁑+
|
𝁉 𝁓𝂏 𝁑 +
|
𝁇𝁚 𝁑𝁕 𝁇
|
𝁇𝁚 𝁓𝂏 𝁇
|
𝁉 𝁑𝁕 𝁇
|
𝁉 𝁓𝂏 𝁇
|
𝁆 𝁇𝃲𝂏𝁚 𝁑𝁕+
|
𝁆 𝁇𝃲𝂏𝁚 𝁓𝂏 𝁑+
|
𝁇𝃰𝁚 𝁑𝁕 +
|
𝁇𝃰𝁚 𝁓𝂏 +
|
𝁆 𝁇𝃲𝂏 𝁑𝁕
|
𝁆 𝁇𝃲𝂏 𝁓𝂏 𝁑
|
𝁇𝃲𝁚 𝁑𝁕
|
𝁇𝃲𝁚 𝁓𝂏
|
❃ Μετά τα κεντήματα δεν μπορεί να ακολουθεί κανένα φθογγόσημο με γοργό, αυτά πρέπει να ανταλλάσσονται με το ολίγον:
𝁇𝃰𝁚 𝁑𝁕 +
|
𝁇 𝁇𝁚 𝁑𝁕
|
𝁇𝃲𝁚 𝁑𝁕
|
𝁇𝃰𝁚 𝁓𝂏 +
|
𝁇 𝁇𝁚 𝁓𝂏
|
𝁇𝃲𝁚 𝁑𝁓𝂏
|
3) Διακρίνει δίχρονον ἴσον ἢ ὀλίγον ὅταν ἀκολουθεῖ ἔγγοργος ὑποῤῥοὴ ἢ συνεχὲς ἐλαφρόν καὶ κατόπιν τούτων συνεχίζει ἡ κατάβασις (ἐὰν δὲ οὐ συνεχίζει ἡ κατάβασις τῆς μελῷδίας, τὸ μετὰ ψηφιστοῦ σημάδιον ἀνταλλάσσεται τῇ πεταστῇ):
𝁇𝁿𝁚 𝁓𝂏 𝁑
|
𝁇𝁿𝁚 𝁑𝁕 𝁑
|
𝁇𝁿𝁚 𝁓𝂏 𝁓𝂏
|
𝁇𝁿𝁚 𝁓𝂏 𝁕
|
𝁇𝁿𝁚 𝁓𝂏 𝁇+
|
𝁇𝁿𝁚 𝁑𝁕 𝁇+
|
𝁉𝁿 𝁓𝂏 𝁑+
|
𝁉𝁿 𝁓𝂏 𝁇
|
4) Διακρίνει μονόχρονον ὀλίγον ὅταν ἀκολουθεῖ ἀπόστροφος καὶ ἔγγοργος ὑποῤῥοὴ/συνεχὲς ἐλαφρόν (ἐν δὲ τῇ παρομοίᾳ περιπτώσει μετὰ διχρόνου σημαδίου, τὸ μετὰ ψηφιστοῦ σημάδιον ἀνταλλάσσεται τῇ πεταστῇ):
𝁇𝁚 𝁑 𝁑𝁕
|
𝁇𝁚 𝁑 𝁓𝂏
|
𝁉 𝁑 𝁑𝁕 +
|
𝁉 𝁑 𝁓𝂏 +
|
𝁇𝁿𝁚 𝁑 𝁑𝁕+
|
𝁇𝁿𝁚 𝁑 𝁓𝂏+
|
𝁉𝁿 𝁑 𝁑𝁕
|
𝁉𝁿 𝁑 𝁓𝂏
|
5) Ἐν χειρογράφοις τοῦ Ἰωάσαφ Διονυσιάτου τὸ μετὰ ψηφιστοῦ δίχρονον ἴσον/ὀλίγον (ὅταν ἀκολουθεῖ ἔγγοργος ὑποῤῥοή) ἀνταλλάσσεται τῇ διχρόνῳ πεταστῇ μετὰ ψηφιστοῦ:
Κατὰ τὴν καθιερομένην νῦν σημειογραφίαν ἡ μετὰ ψηφιστοῦ πεταστὴ γράφεται μόνον ἐν μιᾷ περιπτώσει τῆς χαρακτηριστικῆς μελῳδικῆς καταλήξεως:
𝁉𝁿𝁚 𝁑𝂏 𝁘𝁆𝁿𝁓𝂏 𝁇𝂏𝁜 𝁑𝁆𝁿
|
𝁉𝁿𝁚 𝁑𝂏 𝁘𝁑𝁿𝁓𝂏 𝁇𝂏𝁜 𝁑𝁆𝁿
|
Ὀρθογραφία τῆς βαρείας
𝁘𝁆𝝻𝝰 𝁑𝝰𝁆𝝻𝝰
|
𝁘𝁑𝝻𝝰 𝁑𝝰𝁆𝝻𝝰
|
𝁘𝁇𝝻𝝰 𝁑𝝰𝁇+𝝻𝝰
|
𝁘𝁆𝁑𝝻𝝰 𝁘𝁑𝁑𝝻𝝰𝁘𝁑𝁑𝝻𝝰
|
𝁘𝁆𝝻𝝰 𝁑𝝻𝝰𝁆𝝻𝝰+
|
𝁘𝁑𝝻𝝰 𝁑𝝻𝝰𝁆𝝻𝝰+
|
𝁘𝁇𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰𝁇𝝻𝝰
|
𝁘𝁆𝝻𝝰 𝁓𝂏𝂏𝝰𝁇𝝻𝝰
|
𝁘𝁆𝝻𝝰 𝁑𝝰𝁑𝝰+
|
𝁘𝁑𝝻𝝰 𝁑𝝰 𝁑𝝻𝝰+𝁆𝝻𝝰
|
𝁘𝁇𝝻𝝰 𝁓𝂏𝝰𝁇𝝻𝝰
|
𝁘𝁑𝝻𝝰 𝁓𝂏𝂏𝂏𝝰 𝁑𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁘𝁆𝝻𝝰 𝁑𝂏𝂅𝝰 𝁑𝝰
|
𝁘𝁑𝝻𝝰 𝁑𝂏𝂅𝝰 𝁑𝝻𝝰
|
𝁘𝁑𝝻𝝰 𝁓𝂏𝝰𝁇𝝻𝝰+
|
𝁘𝁑𝝻𝝰 𝁓𝂏𝝰 𝃰𝃵𝝰 𝁇𝝻𝝰𝁿𝁛 𝁑𝁿𝝰
|
𝁘𝁆𝁿𝝻𝝰𝁓𝂏𝝰 𝁇𝂏𝁜𝝰 𝁑𝝰𝁆𝝻𝝰𝁿
|
𝁑𝝻𝝰 𝁓𝂏𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁇𝃰𝁚 𝁘𝁑𝁑+
|
𝁘𝁆𝂅𝂅𝝻𝝰𝁑𝁠𝝰
|
𝁘𝁆𝂅𝂅𝝻𝝰𝁕𝁠𝝰
|
𝁘𝁆𝂅𝂅𝂅𝝻𝝰𝁑𝂏𝁠𝝰
|
𝁇𝃰𝝻𝝰 𝁘𝁑𝁑𝝻𝝰𝁆𝝻𝝰
|
𝁘𝁇𝂅𝂅𝂅𝝻𝝰𝁑𝁠𝝰
|
𝁘 𝁑𝂅𝂅𝝻𝝰 𝁑𝁠𝝰
|
𝁘𝁇𝃱𝂅𝂅𝝻𝝰𝁕𝂏𝁠𝝰
|
𝁉𝁿𝝻𝝰 𝁘𝁑𝁑𝝰𝁆𝝻𝝰
|
𝁆𝃰𝂑𝝻𝝰 𝁘𝁆𝝰 𝁑𝂏𝝰
|
𝁆𝃰𝂑𝝻𝝰 𝁘𝁆𝝰 𝁑𝁕𝝻𝝰+
|
𝁆𝃰𝂑𝝻𝝰 𝁘𝁆𝝰 𝁓𝂏𝝰+
|
𝁘𝁆𝝻𝝰𝁆𝁛𝝰
|
𝁆𝃰𝂑𝝻𝝰 𝁆𝝰 𝁑𝁕𝝻𝝰
|
𝁆𝃰𝂑𝝻𝝰 𝁆𝝰 𝁓𝂏𝝰
|
Ὀρθογραφία τῆς πεταστῆς
Πεταστὴ τίθεται μόνον πρὸ κατιόντων φθογγοσήμων. Ἐν δὲ ταῖς ἄλλαις περιπτώσεσι, διὰ τὸ διαβιβάσαι τὴν ποιότητα τῆς πεταστῆς χρησιμεύουσιν ἴσον/ὀλίγον μετὰ ὁμαλοῦ:
𝁉 𝁑 𝁇
|
𝁉𝁆𝁿 𝁑 𝁑
|
𝁉 𝁆+
|
𝁉𝁆𝁿 𝁇+
|
𝁘𝁇𝁛𝁆𝂏 𝁆
|
𝁘𝁆𝁛𝁆 𝁇
|
1) Κυρίως ἡ πεταστὴ τίθεται πρὸ τῶν ἑτεροχρόνων κατιόντων φθογγοσήμων:
𝁉 𝁑𝁿 𝁑
|
𝁉𝁿 𝁑 𝁑
|
𝁉 𝁑 𝁑𝂏
|
𝁉𝁿 𝁑 𝁓𝂏
|
𝁉𝁿 𝁓𝂏𝁇
|
𝁉 𝁑𝂅𝂅 𝁑𝂏
|
𝁉 𝁕𝁿
|
𝁉𝁿 𝁕+
|
𝁉 𝁖𝁿
|
𝁉𝁿 𝁓𝂏𝁑+
|
2) Ἐξερουμένων τῶν περιπτώσεων ὅταν τὴν μονόχρονον πεταστὴν ἀκολουθῇ μία μονόχρονος ἀπόστροφος:
𝁉 𝁑 𝁇
|
𝁉𝁆𝝻𝝰 𝁑𝝼𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁉𝁑𝝻𝝰 𝁑𝝼𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁉 𝁑 𝁑+
|
𝁉𝁆𝝻𝝰 𝁑𝝰 𝁇𝝻𝝰+
|
𝁉𝁑𝝻𝝰 𝁑𝝰 𝁇𝝻𝝰+
|
𝁇𝁚 𝁑 𝁑
|
𝁘𝁆𝝻𝝰 𝁑𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁘𝁑𝝻𝝰 𝁑𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
ἢ ζεύγη ἀποστρόφων τῇ βαρείᾳ διακρινόμενα:
𝁉𝝻𝝰 𝁘𝁑𝝻𝝰 𝁑𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁉𝝻𝝰 𝁘𝁑𝝻𝝰 𝁑𝝰 𝁘𝁑𝝻𝝰 𝁑𝝰
|
𝁉𝝻𝝰 𝁑𝝻𝝰 𝁑𝝰 𝁑𝝰 +
|
𝁉𝝻𝝰 𝁑𝝻𝝰 𝁑𝝼𝝰 +
|
ἢ ὁμόχρονον ἐλαφρόν:
𝁉 𝁕
|
𝁉 𝁕𝁑
|
𝁉𝁿 𝁕𝁿
|
𝁉𝁿 𝁕𝁑𝁿
|
𝁉 𝁕𝁿
|
𝁉 𝁕𝁑𝁿
|
𝁉𝁿 𝁕+
|
𝁉𝁿 𝁕𝁑+
|
3) Ἡ δίχρονος πεταστὴ ἀπαιτεῖ κατόπιν ἑαυτῆς ἵνα ἀκολουθῶσι τοὐλάχιστον δύο κατιόντες βαθμίδες. Εἰ δὲ μή, ἀντὶ ταύτης τίθεται ἴσον/ὀλίγον μετὰ ὁμαλοῦ:
𝁉𝁿 𝁑 𝁑 𝁑
|
𝁉𝁿 𝁓𝂏 𝃰
|
𝁉𝁿 𝁕𝁿
|
𝁉𝁿 𝁑 𝃰+
|
𝁉𝁿 𝁓𝂏 𝁑+
|
𝁉𝁿 𝁕+
|
𝁘𝁇𝁛 𝁆 𝁑 𝃰
|
𝁇𝁿𝁚 𝁓𝂏 𝁑
|
𝁇𝁿𝁛 𝁕
|
Ὡς ἐξέρεσις παρίσταται μία χαρακτηριστικὴ μελῳδικὴ κατάληξις, ὅπου τὴν πεταστὴν δύναται ἀκολουθεῖν κατάβασις μιᾶς βαθμίδος:
𝁉𝁿𝁚𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁘𝁆𝁿𝝻𝝰𝁓𝝰𝂏 𝁇𝂏𝁜𝝰 𝁑𝝰𝁆𝁿𝝼𝝰
|
Δεῖ εἰδέναι, ὅτι ἐὰν ἡ παροῦσα κατάληξις μελίζει οὐχὶ δύο, ἀλλὰ τρεῖς συλλαβάς, τὸ μετὰ βαρείας ἴσον (ἢ ἕτερον φθογγόσημον) καὶ ἡ ὑποῤῥοὴ ἀνταλλάσσονται ὡς στήριγμα ἐκ πεταστῆς καὶ συνεχὲς ἐλαφρόν:
𝁉𝁿𝁚𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁆𝁉𝁿𝝻𝝰 𝁑𝁕𝝻𝝰 𝁇𝂏𝁜𝝰 𝁑𝝰𝁆𝁿𝝼𝝰
|
Ὅμως μελογράφοι τινες (Στέφανος Δομέστικος, Ἰωάννης Λαμπαδάριος) παρὰ ταῦτα ἔγραφον τὴν δίχρονον πεταστὴν πρὸ καταβάσεως μιᾶς βαθμίδος. Ἐὰν μιμούμεθα αὐτῶν τὰς πράξεις καὶ θέλομεν γρᾶψαι πεταστὴν ἐν παρομοίαις περιπτώσεσι, ἰστέον ὅτι ἡ ἀκόλουθος πάροδος τῆς μελῳδίας δεῖ ἔχειν ἄμεσον κατάβασιν, εἰ δὲ μὴ ἡ γραφὴ αὕτη ἔσται λανθασμένη.
Ἐν τῷ ἑξῆς θέσει παραδεκτή ἐστιν ἡ χρῆσις τῆς διχρόνου πεταστῆς:
Ὀρθογραφία τῶν μετὰ κεντημάτων συνδυασμῶν
1) ὀλίγον μετὰ κεντημάτων κάτωθι ἐπισημαίνει τὴν συνεχῆ ἀνάβασιν δύο βαθμίδων καὶ πάντοτε συνεχίζει προηγουμένην συλλαβήν, ἐπεὶ οὖν ἐν τῷ συνδυασμῷ τούτῷ ἐκτελοῦνται πρῶτον τὰ κεντήματα καὶ ὕστερον τὸ ὀλίγον (κάτωθεν ἄνω):
𝁆𝝻𝝰 𝁇𝃰𝝰 𝁇𝝰
|
𝁆𝝻𝝰 𝁇𝃰𝝻𝝰 𝁇𝝰+
|
𝁆 𝁇𝃲𝂏 𝁇𝃲𝁿 = 𝁆 𝃰𝃵 𝁇 𝃰 𝁇𝁿
|
2) ὀλίγον μετὰ κεντημάτων ἐπάνω ἐπισημαίνει τὴν συνεχῆ ἀνάβασιν δύο βαθμίδων καὶ πάντοτε ἄρχεται νέαν συλλαβήν, ἐκτελεῖται πρῶτον τὸ ὀλίγον καὶ ὕστερον τὰ κεντήματα (κάτωθεν ἄνω):
Κατόπιν τούτου τοῦ συνδυασμοῦ δύναται ἀκολουθεῖν μόνον τὸ ἴσον ἢ κατιὸν μὴ ἔγγοργον φθογγόσημον.
Τὸ ὀλίγον ἐν τῷ παρόντι συνδυασμῷ δύναται ἐπιβαρύνεσθαι μετὰ κεντήματος ἢ ὑψηλῆς, δεικνύων τὴν ἀνάβασιν ἀντὶ μιᾶς βαθμίδος· δύο, τέσσαρας ἢ πέντε ἀναλόγως:
𝁇𝃰 𝁆
|
𝁇𝃰𝃱 𝁆
|
𝁇𝃰𝁐 𝁆
|
𝁇𝃰𝁚 𝁑 𝁑
|
𝁇𝃰𝁚 𝁓𝂏 +
|
𝁇𝃰 𝁑 𝁆
|
𝁇𝃰𝃱 𝁑 𝁆
|
𝁇𝃰𝁐 𝁑 𝁆
|
𝁇𝃰 𝁕
|
𝁇 𝁇𝁚 𝁓𝂏
|
𝁇𝃰𝝻𝝰 𝁇𝝻𝝰 +
|
𝁇𝃰𝃱𝝻𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁇𝃰𝁐𝝻𝝰 𝁇𝝻𝝰 +
|
𝁇𝝻𝝰 𝃰𝝰 𝁇𝝰+
|
𝁇𝃰𝁚 𝁑𝁕 +
|
𝁇𝝻𝝰 𝃰𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁇𝃱𝝻𝝰 𝁇𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁇𝁐𝝻𝝰 𝃰𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁇𝝻𝝰 𝁇𝃰𝝰
|
𝁇 𝁇𝁚 𝁑𝁕
|
+ καὶ μία περίπτωσις τῆς μετὰ τούτον τὸν συνδυασμὸν ἀκολουθούσης ἀναβάσεως, ὅταν ταύτη παρουσιάζεται ὡς ὁ αὐτὸς συνδυασμός.
Δῆλα δὴ ἡ ἀνάβασις τῆς μελῳδίας μετὰ τὸν συνδυασμὸν «ὀλίγον μετὰ κεντημάτων ἐπάνω» δύναται εἶναι μόνον ὡς ἕτερον «ὀλίγον μετὰ κεντημάτων ἐπάνω»:
𝁇𝃰𝝻𝝰 𝁇𝃰𝝻𝝰
|
𝁆𝝻𝝰 𝁇𝃰𝝰 𝁇𝃰𝝻𝝰+
|
𝁇𝃰𝝻𝝰 𝁇𝃰𝝰 +
|
𝁇𝃰𝝻𝝰 𝁇𝝻𝝰 +
|
𝁆𝝻𝝰 𝁇𝃰𝝰 𝁇𝃰𝝻𝝰
|
𝁇𝝻𝝰 𝁇𝃰𝝰 𝁇𝝰
|
𝁇𝝻𝝰 𝃰𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
3) Οἱ συνδυασμοὶ ἐπὶ στηρίγματος ὅταν ὡς «στήριγμα» παρίσταται τὸ ὀλίγον (ἐν ταύταις ταῖς περιπτώσεσι τοῦτο οὐκ ἔχει διαστηματικὴ σημασία), τίθενται μόνον πρὸ κατιόντων φθογγοσήμων (καὶ δὴ διὰ τοῦτον τὸν σκοπὸν καὶ προορισμὸν ἔχουσι, τοῦ ἐπιδεικνύναι τὴν ἑξῆς κατάβασιν τῆς μελῳδίας):
𝁑𝃰 𝁑𝁆
|
𝁑𝃰𝁚 𝁑 𝁑
|
𝁑𝃰 𝁆+
|
𝁑𝃰 𝁇𝃰+
|
𝁆𝃰 𝁑𝁆
|
𝁆𝃰𝁚 𝁑 𝁑
|
𝁆𝃰 𝁆+
|
𝁆𝃰 𝁇𝃰+
|
𝁕𝃰 𝁑𝁆
|
𝁕𝃰𝁚 𝁑 𝁑
|
𝁕𝃰 𝁆+
|
𝁕𝃰 𝁇+
|
𝁑𝁕𝃰 𝁑𝁆
|
𝁑𝁕𝃰𝁚 𝁑 𝁑
|
𝁑𝁕𝃰 𝁆+
|
𝁑𝁕𝃰 𝁉+
|
𝁖𝃰 𝁑𝁆
|
𝁖𝃰𝁚 𝁑 𝁑
|
𝁖𝃰 𝁆+
|
𝁖𝃰 𝁇𝃰+
|
𝁓𝃰 𝁑𝁆
|
𝁑𝁇𝁚 𝁑 𝁑
|
𝁓𝃰 𝁆+
|
𝁓𝃰𝁇𝃰+
|
Ἐὰν δὲ τὰ κεντήματα ἔγγοργά εἰσι τὸ ἐπόμενον φθογγόσημον δύναται εἶναι ἴσον:
𝁑𝃰𝂏 𝁑𝁆
|
𝁑𝃰𝂏 𝁑 𝁑
|
𝁑𝃰𝂑 𝁆
|
𝁑𝃰𝂏 𝁇𝃰+
|
𝁆𝃰𝂏 𝁑𝁆
|
𝁆𝃰𝂏 𝁑 𝁑
|
𝁆𝃰𝂑 𝁆
|
𝁆𝃰𝂏 𝁇𝃰+
|
𝁕𝃰𝂏 𝁑𝁆
|
𝁕𝃰𝂏 𝁑 𝁑
|
𝁕𝃰𝂑 𝁆
|
𝁕𝃰𝂏 𝁇+
|
𝁑𝁕𝃰𝂏 𝁑𝁆
|
𝁑𝁕𝃰𝂏 𝁑 𝁑
|
𝁑𝁕𝃰𝂑 𝁆
|
𝁑𝁕𝃰𝂏 𝁉+
|
𝁖𝃰𝂏 𝁑𝁆
|
𝁖𝃰𝂏 𝁑 𝁑
|
𝁖𝃰𝂑 𝁆
|
𝁖𝃰𝂏 𝁇𝃰+
|
𝁓𝃰𝂏𝃵 𝁑𝁆
|
𝁓𝃰𝂏𝃵 𝁑 𝁑
|
𝁓𝃰𝃵𝂑 𝁆
|
𝁓𝃰𝂏𝁇𝃰+
|
Τὸ ἴσον ἐπὶ στηρίγματος τοῦ ὀλίγου τίθεται μόνον ἐν τῇ περιπτώσει τῆς σειρᾶς τῶν ἴσων, τῶν ἐπισημαινομένων μελῳδικὴν ἀνάγνωσιν, διὰ τὸ διακρίνειν τονιζομένην συλλαβήν:
𝁆𝁇𝝟𝞄 𝁆𝞀𝝸 𝁆𝝴 𝁆𝝚 𝁆𝁇𝝺𝝴 𝁆𝝶 𝁆𝁿𝞂𝝾𝝼
|
Ὀρθογραφία τοῦ ἀντικενώματος
1) Τὸ ἀντικένωμα δύναται διακρίνειν ὀλίγον ὃν ἀκολουθεῖ ἀπόστροφος:
𝁆𝝻𝝰 𝁇𝃰𝝰 𝁇𝁜𝝰 𝁑𝝻𝝰
|
𝁆𝝻𝝰 𝁇𝃰𝝻𝝰 𝁇𝁜𝝰 𝁆𝝻𝝰+
|
2) Τὸ ἀντικένωμα μετὰ ἁπλῆς ἐπιδεικνύει δίχρονον ἀργίαν καὶ κυματισμόν τινα ἐν τῇ φωνιτικῇ ἐκτελέσει (τὴν ποιότητα τῆς πεταστῆς) ἐν συνδυασμῷ μετὰ τῆς ἀκολουθούσης ἐγγόργου ὁμοσυλλάβου ἀποστρόφου (ἢ ἐλαφροῦ). Ὁ παρὼν συνδυασμὸς μελίζει πάντοτε μίαν συλλαβὴν καὶ τοῦτον οὐ δύναται ἀκολουθεῖν κατάβασις:
𝁆𝁜𝂅𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁆𝝻𝝰
|
𝁑𝁜𝂅𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁆𝝻𝝰 𝁇𝃰𝁜𝂅𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁆𝝰
|
𝁖𝁜𝂅𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁆𝝻𝝰
|
𝁆𝁜𝂅𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝻𝝰 𝁆𝝻𝝰+
|
𝁑𝁜𝂅𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁑𝝻𝝰+
|
𝁆𝝻𝝰 𝁇𝃰𝁜𝂅𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁑𝝰+
|
𝁖𝁜𝂅𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝻𝝰 𝁑𝝻𝝰+
|
𝁘𝁆𝁛𝝻𝝰𝁆𝝰 𝁑𝂏𝝻𝝰 𝁆𝝻𝝰
|
𝁉𝁑𝁿𝝻𝝰 𝁑𝁕𝝻𝝰
|
𝁆𝝻𝝰 𝁇𝃰𝁿𝁚𝝰 𝁓𝂏𝝰 𝁑𝝰
|
𝁖𝁿𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝻𝝰 𝁑𝝻𝝰
|
Τὸ φθογγόσημον σὺν τῷ μετὰ ἁπλῆς ἀντικενώματι ἐν τῷ παρόντι συνδυασμῷ ἀνταλλάσσεται τῇ μετὰ βαρείας πεταστῇ σὺν τῷ μετὰ ἁπλῆς ἀντικενώματι, ὅταν τοῦτο ἀκολουθῶσι δύο συνεχῶς ἀνάγουσαι βαθμίδες (ἢ τὸ ἴσον καὶ μία ἀνάγουσα βαθμίς) ἐξ ὧν ἡ πρώτη μὴ ἔγγοργός ἐστι:
𝁆𝁜𝂅𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁆𝝻𝝰 𝃰𝝰+
|
𝁑𝁜𝂅𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁇𝃰𝝻𝝰+
|
𝁑𝁜𝂅𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁇𝃱𝁿𝝻𝝰 𝁇𝁿𝝰
|
𝁘𝁆𝁉𝂅𝁜𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁆𝝻𝝰 𝃰𝝰
|
𝁘𝁑𝁉𝂅𝁜𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁇𝃰𝝻𝝰
|
𝁘𝁑𝁉𝂅𝁜𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁇𝁿𝝻𝝰 𝁇𝃵𝝰
|
𝁘𝁆𝁉𝂅𝁜𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁆𝝻𝝰 𝃰𝃵𝝰 +
|
𝁘𝁑𝁉𝂅𝁜𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁇𝃰𝂏𝝻𝝰+
|
𝁘𝁑𝁉𝂅𝁜𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁇𝝻𝝰 𝁇𝃰𝂏𝝰
|
𝁆𝁜𝂅𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁆𝝻𝝰 𝃰𝃵𝝰
|
𝁑𝁜𝂅𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁇𝃰𝂏𝝻𝝰
|
𝁑𝁜𝂅𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁘𝁇𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰
|
Ἐὰν χρειασθῇ αὔξησις χρόνου τούτου τοῦ συνδυασμοῦ, τότε τὸ μετὰ ἁπλῆς ἀντικένωμα ἀνταλλάσσεται τῷ συνδέσμῳ μετὰ βαρείας καὶ διπλῆς ἢ τριπλῆς:
𝁑𝁜𝂅𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁆𝁜𝂅𝝻𝝰 𝁕𝂏𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁇𝁜𝂅𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝻𝝰 𝁇𝝻𝝰 +
|
𝁘𝁑𝂅𝂅𝝻𝝰𝁑𝂏𝁠𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁘𝁆𝂅𝂅𝝻𝝰𝁕𝂏𝁠𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁘𝁇𝂅𝂅𝝻𝝰𝁑𝁠𝝻𝝰 𝁇𝝻𝝰 +
|
𝁘𝁑𝂅𝂅𝂅𝝻𝝰𝁑𝁠𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁘𝁆𝂅𝂅𝝻𝝰𝁕𝁠𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁇𝂅𝂅𝝻𝝰 𝁑𝝻𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
Ὀρθογραφία τοῦ συνδέσμου (ἑτέρου)
Ὁ σύνδεσμος διακρίνει ἕνωσιν ἐν συνδυασμοῖς τισι (κυρίως μετὰ τοῦ ἴσου) τῶν ὁμοσυλλάβων φθογγοσήμων, δῆλα δὴ τοῖς μελίζουσι μίαν συλλαβήν.
Ὁ σύνδεσμος ἐπισημαίνει τὴν ἑνότητα τοῦ λόγου τῶν σημαδίων τῆς ψαλτικῆς ἐν συνδυασμοῖς αὐτῶν, τὴν ἀποκλειστικὴν ἐξάρτησιν ἐκ μιᾶς μονάδος τοῦ λόγου:
𝁆𝝰𝁆𝃰𝂏𝁠𝝰
|
𝁇𝁿𝝻𝝰𝁆𝃰𝁠𝁚𝝰
|
𝁇𝝻𝝰𝁇𝃰𝂏𝁠𝝰
|
𝁇𝃱𝝻𝝰𝁇𝁆𝃰𝂏𝁠𝝰
|
𝁓𝂏𝝰 𝁆𝃰𝂏𝁠𝝰
|
𝁘𝁑𝁓𝂏𝂏𝝻𝝰𝁇𝃰𝂏𝁠𝝰
|
𝁘𝁑𝂅𝂅𝝻𝝰𝁑𝂏𝁠𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁘𝁆𝂅𝂅𝝻𝝰𝁕𝂏𝁠𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁑𝝰𝁉𝁆𝁠𝝰
|
𝁇𝁿𝝻𝝰𝁉𝁆𝁠𝝰
|
𝁘𝁑𝂅𝂅𝂅𝝻𝝰𝁑𝁠𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁘𝁆𝂅𝂅𝝻𝝰𝁕𝁠𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
𝁘𝁇𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰𝁇𝁠𝝰 𝁑𝝻𝝰
|
𝁑𝝰𝁆𝁠𝝰 𝁑𝝰𝁆𝁠𝝰 𝁑𝝰𝁆𝁠𝝰 𝁑𝝰𝁆𝁠𝝰
|
Ὁ συνδυασμὸς «ὀλίγον/ἴσον+ἔγγοργος ἀπόστροφος+ὀλίγον(/ὄλίγον σὺν κεντήμασι ἐπάνω)» διακρίνεται τῷ συνδέσμῳ μόνον ἐὰν τοῦτον ἀκολουθεῖ κατάβασις μελῳδίας:
𝁘𝁇𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰𝁇𝁠𝝰 𝁑𝝻𝝰
|
𝁘𝁇𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰𝁇𝃰𝂏𝁠𝝰 𝁑𝝻𝝰
|
𝁘𝁇𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰𝁇𝁠𝝰 𝁇𝝻𝝰+
|
𝁘𝁇𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰𝁇𝝰 𝁆𝝻𝝰
|
𝁘𝁇𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰𝁇𝃰𝂏𝝰 𝁆𝝻𝝰
|
𝁘𝁇𝝻𝝰 𝁑𝂏𝝰𝁇𝝰 𝁇𝝻𝝰
|
Ὑφέν
Τὸ «ὑφέν» ἐστιν ἡ λίγα τῆς δυτικῆς μουσικῆς, ἓν ἐκ τριῶν σημείων (σὺν τῇ κορώνη καὶ τῇ διαστολῇ) τῶν εἰσαχθέντων ἀπὸ τῆς δυτικῆς πενταγράμμου σημειογραφίας εἰς τὴν βυζαντινὴν ὑπὸ τοῦ διδασκάλου Κωνσταντίνου Ψάχου ἐν ἀρχῇ τοῦ Κ´ αἰῶνος διὰ λόγους ἐκπαιδευτικούς:
𝁇𝝻𝝰𝁆𝁽𝝰 = 𝁇𝁿𝝻𝝰
|
𝁘𝁆𝝻𝝰 𝁑𝂏𝂅𝝰
|
𝁆𝝻𝝰 𝁇𝃵𝁿𝝰 +
|
𝁆𝝻𝝰 𝃰𝃵𝝰 𝁆𝁿𝁽𝝰
|
𝁑𝝻𝝰 𝃰𝝰 𝁆𝁿𝝰𝁽 = 𝁑𝝻𝝰 𝁇𝂅𝂅𝝰
|
𝁘𝁑𝝻𝝰 𝁑𝂏𝂅𝂅𝝰
|
𝁑𝝻𝝰 𝁇𝂏𝂅𝂅𝝰 +
|
𝁑𝝻𝝰 𝃰𝃵𝝰 𝁆𝂅𝂅𝁽𝝰
|
𝁆𝃰𝂑𝝻𝝰 𝁆𝁽𝝰 = 𝁑𝝻𝝰 𝃰𝂏𝝰 𝁆𝝰𝁽
|
𝁆𝃰𝂑𝝻𝝰 𝁆𝁽𝝰 +
|
𝁘𝁆𝝻𝝰 𝁕𝂅𝂅𝂏𝝰 +
|
𝁘𝁆𝝻𝝰 𝁕𝂏𝝰𝁆𝁿𝁽𝝰
|
Ταχύτης (χρονικὴ ἀγωγή)
| σημεῖον
|
ἀγωγή
|
ταχύτης
κτύπος/λ.
|
𝂜𝂟
|
μέση
(χρόνος μέτριος)
|
110
|
𝂜
|
μετρία
(χρόνος ἀργός)
|
90
|
𝂟
|
ταχεῖα
(χρόνος γοργός)
|
120
|
𝂜𝂜
|
βραδεῖα
(χρόνος δίαργος)
|
70
|
𝂟𝂟
|
ταχυτάτη
(χρόνος δίαργος)
|
180
|
𝂜𝂜𝂜
|
βραδυτάτη
(χρόνος τρίαργος)
|
50
|
𝂟𝂟𝂟
|
ἐμμελὴς ἀπαγγελία
|
240
|
Σημεῖα ἀλλοιώσεως τόνου
| ὑφέσεις
|
βήμα 1/12 τόνου
(τὰ μόρια)
|
διέσεις
|
𝃔
|
2
|
𝃐
|
𝃔𝃔
|
4
|
𝃐𝃐
|
𝃔𝃔𝃔
|
6
|
𝃐𝃐𝃐
|
𝃔𝃔𝃔𝃔
|
8
|
𝃐𝃐𝃐𝃐
|
Κλίμακες, μαρτυρίαι καὶ φθοραὶ τῶν ἤχων
Βαθμίδες τετραχόρδου — βάσεις τῶν ἤχων — μαρτυρίαι
| ἐν ἀναβάσει
|
ἀπήχημα
|
|
ἐν καταβάσει
|
| μαρτυρία καὶ βαθμίς
|
| 12 (μείζων τόνος)
|
12
|
| а
|
𝂢
|
𝂣𝂭
|
𝂣𝂭𝂭
|
πρῶτος
(ανανές)
|
𝂫𝂣𝂭
|
α´ πλάγιος
(ανενανές)
|
| 10 (ἐλάσσων τόνος)
|
10
|
| в
|
𝂤
|
𝂥𝂭
|
𝂤𝂰
|
δεύτερος
(νεανές)
|
𝂫𝂥𝂭
|
𝂪
|
β´ πλάγιος
(νεχεανές - λέγετος)
|
| 8 (ἐλάχιστος τόνος)
|
6 — 8
|
| г
|
𝂧
|
𝂧𝂬
|
𝂦
|
τρίτος
(νανά)
|
𝂱𝂯
|
𝂲
|
βαρύς
(ἀάνες - λέγετος)
|
| 12 (μείζων τόνος)
|
12 — 8
|
| д
|
𝂨
|
𝂨𝂭
|
𝂨𝂭𝂭
|
τέταρτος
(ἅγια)
|
𝂳
|
δ´ πλάγιος
(νεάγιε)
|
| 12 (μείζων τόνος)
|
12
|
Διατονικὴ κλίμαξ
|
|
Βαθμίδες τῆς διατονικῆς κλίμακος. Κάτωθι - μαρτυρίαι, ἐπάνω - φθοραί.
|
|
|
Παραβολὴ τῆς βυζαντινῆς καὶ τῆς δυτικῆς συγκεκραμμένης κλίμακος.
|
Πεντάχορδον (τετράφωνον) σύστημα
|
|
Ὁ «τροχὸς» ἁγ. Ἰωάννου τοῦ Κουκουζέλους δι᾽ ἐξάσκησιν τῶν ψαλτῶν κατὰ τὸ πεντάχορδον σύστημα.
|
|
|
|
|
μαρτυρίαι
|
|
| παλαιαὶ
|
νέαι
|
| 12
|
| δ´
|
𝂨𝂭𝂭
|
ἅγια
|
𝂨𝂭𝃬
|
δι
|
𝂨𝂭𝃩𝂞↑
|
| 12
|
| γ´
|
𝂦
|
νανά
|
𝂧𝃫
|
γα
|
𝂧𝃯𝂞↑
|
| 8
|
| β´
|
𝂤𝂰
|
νεανές
|
𝂩𝃪
|
βου
|
𝂩𝃮𝂞↑
|
| 10
|
| α´
|
𝂣𝂭𝂭
|
ανανές
|
𝂣𝃩
|
πα
|
𝂣𝃭↑
|
| 12
|
𝂨𝃯↓
|
𝂨𝂭𝃬
|
δι
|
νη
|
νεάγιε
|
𝂳
|
δ´
|
| 12
|
𝂧𝃮↓
|
𝂧𝃫
|
γα
|
ζω
|
ἀάνες
|
𝂱𝂯
|
γ´
|
| 8
|
𝂩𝃭↓
|
𝂩𝃪
|
βου
|
κε
|
λέγετος
|
𝂪
|
β´
|
| 10
|
𝂣𝃬↓
|
𝂣𝃩
|
πα
|
δι
|
ἀνεανές
|
𝂣𝂭
|
α´
|
Τετράχορδον (τρίφωνον) σύστημα
|
|
«Τροχὸς τῆς τριφωνίας» (τοῦ τετραχόρδου συστήματος) τοῦ πλαγίου δ´ ἤχου.
|
| μαρτυρίαι
|
| παλαιαί
|
νέαι
|
παλαιαί
|
νέαι
|
𝂳
|
δ´
|
𝂧𝂬
|
νανά
|
νη
|
𝂨𝃫
|
γα
|
↓𝂱𝂯
|
↑𝂧𝂬𝃮𝂞
|
| 12
|
| β´
|
𝂤𝂰
|
νεανές
|
βου
|
𝂩𝃪
|
βου
|
↓𝂪
|
↑𝂩𝃭
|
| 8
|
| α´
|
𝂣𝂭𝂭
|
ἀνανές
|
πα
|
𝂣𝃩
|
πα
|
↓𝂣𝂭
|
↑𝂣𝃬
|
| 10
|
| δ´
|
𝂳
|
νεάγιε
|
νη
|
𝂨𝃯
|
γα
|
↓𝂱𝂯
|
↑𝂧𝂬𝃫
|
| Τὰ τρίφωνα συστήματα τοῦ τρίτου, τοῦ βαρέως καὶ τοῦ πλαγίου δ´ ἤχου:
|
|
|
|
Ὀκτάχορδον (ἑπτάφωνον) σύστημα — «ὀκτάβα»
| πεντάχορδον σύστημα
|
|
τετράχορδον σύστημα
|
|
ὀκτάχορδον σύστημα
|
| δ´
|
𝂨𝂮
|
ἅγια
|
𝂨𝂭𝃩𝂞
|
δι
|
𝂥
|
νεανές
|
𝂩𝃩𝂞
|
βου
|
3
|
𝂣𝂮
|
πα↑
|
𝂣𝃩𝂞
|
α´
|
| 12
|
12
|
12
|
| γ´
|
𝂦
|
νανά
|
𝂧𝃯𝂞
|
γα
|
𝂣
|
ανανές
|
𝂣𝃯𝂞
|
πα
|
2
|
𝂧𝂬
|
νη↑
|
𝂧𝂬𝃯𝂞
|
ζ´
|
| 8
|
8
|
8
|
| β´
|
𝂤𝂰
|
νεανές
|
𝂩𝃮𝂞
|
βου
|
𝂨
|
νεάγιε
|
𝂧𝃮𝂞
|
νη
|
1
|
𝂤𝂰
|
ζω↑
|
𝂩𝃮𝂞
|
στ´
|
| 10
|
10
|
10
|
| α´
|
𝂣𝂭𝂭
|
ἀνανές
|
𝂣𝃭
|
πα
|
𝂥
|
νεανές
|
𝂩𝃭
|
βου
|
3
|
𝂣𝂭𝂭
|
κε
|
𝂣𝂭𝃭
|
ε´
|
| 12
|
12
|
12
|
| δ´
|
𝂨𝂭𝂭
|
ἅγια
|
𝂨𝂭𝃬
|
δι
|
𝂣
|
ἀνανές
|
𝂣𝃬
|
πα
|
2
|
𝂨𝂭𝂭
|
δι
|
𝂨𝂭𝃬
|
δ´
|
| 12
|
12
|
12
|
| г
|
𝂦
|
νανά
|
𝂧𝃫
|
γα
|
𝂨
|
νεάγιε
|
𝂨𝃫
|
νη
|
1
|
𝂧𝂬
|
γα
|
𝂧𝃫
|
γ´
|
| 8
|
8
|
8
|
| β´
|
𝂤𝂰
|
νεανές
|
𝂩𝃪
|
βου
|
𝂥
|
νεανές
|
𝂩𝃪
|
βου
|
3
|
𝂪
|
βου
|
𝂩𝃪
|
β´
|
| 10
|
10
|
10
|
| α´
|
𝂣𝂭𝂭
|
ἀνανές
|
𝂣𝃩
|
πα
|
𝂣
|
ἀνανές
|
𝂣𝃩
|
πα
|
2
|
𝂣𝂭
|
πα
|
𝂣𝃩
|
α´
|
| 12 ↓
|
12
|
12
|
| δ´
|
𝂳
|
νεάγιε
|
𝂨𝃯
|
δι
|
𝂨
|
νεάγιε
|
𝂨𝃯
|
νη
|
1
|
𝂳
|
νη
|
𝂨𝃯
|
ζ´
|
| 12 ↓
|
8
|
8
|
| γ´
|
𝂱𝂯
|
ἀάνες
|
𝂧𝃮
|
γα
|
𝂥
|
νεανές
|
𝂱𝃮
|
βου
|
3
|
𝂲
|
ζω↓
|
𝂱𝃮
|
στ´
|
| 8 ↓
|
10
|
10
|
| β´
|
𝂥
|
νεχεανές
|
𝂩𝃭
|
βου
|
𝂣
|
ἀνανές
|
𝂣𝃭
|
πα
|
2
|
𝂣𝂣
|
κε↓
|
𝂣𝃭
|
ε´
|
| 10 ↓
|
12
|
12
|
| α´
|
𝂣
|
ἀνεανές
|
𝂣𝃬
|
πα
|
𝂨
|
νεάγιε
|
𝂨𝃬
|
νη
|
1
|
𝂨𝂨
|
δι↓
|
𝂨𝃬
|
δ´
|
Χρωματικὴ κλίμαξ
«Διφωνία» — θεωρητικὴ δίφωνος κλίμαξ
Μαλακὴ χρωματικὴ κλίμαξ
Σκληρὴ χρωματικὴ κλίμαξ
Διφωνία καὶ χρωματικὸν ὀκτάχορδον
| διφωνία
|
ὀκτάχορδον
κατὰ τὴν παλαιὰν
μέθοδον
|
|
ὀκτάχορδον κατὰ τὴν νέαν μέθοδον
|
| μαλακὸν χρῶμα
|
|
σκληρὸν χρῶμα
|
| 1
|
𝂤𝂰
|
νεανές
|
𝂤𝂰
|
𝂥𝂭𝃩𝂞
|
πα↑
|
2
|
𝂥𝂭𝃪𝂞
|
βου↑
|
| 12
|
|
8
|
|
6
|
| 2
|
𝂾
|
νενανώ
|
𝂾
|
𝃄𝃯𝂞
|
νη↑
|
1
|
𝂾𝃩𝂞
|
πα↑
|
| 9
|
8/4
|
8
|
|
4
|
| 1
|
𝂤𝂰
|
νεανές
|
𝂤𝂰
|
𝂥𝂭𝃮𝂞
|
ζω↑
|
3
|
𝂥𝂭𝃯𝂞
|
νη↑
|
| 12
|
|
14
|
|
20
|
| 2
|
𝂾
|
νενανώ
|
𝂾
|
𝃄𝃭
|
κε
|
2
|
𝂾𝃮𝂞
|
ζω↑
|
| 9
|
8/4
|
8
|
|
6
|
| 1
|
𝂤𝂰
|
νεανές
|
𝂤𝂰
|
𝂥𝂭𝃬
|
δι
|
1
|
𝂥𝂭𝃭
|
κε
|
| 12
|
12
|
12
|
| 2
|
𝂾
|
νενανώ
|
𝂾
|
𝃄𝃫
|
γα
|
4
|
𝂾𝃬
|
δι
|
| 9
|
8/4
|
8
|
|
4
|
| 1
|
𝂤𝂰
|
νεανές
|
𝂥𝂭
|
𝂥𝂭𝃪
|
βου
|
3
|
𝂥𝃫
|
γα
|
| 12
|
|
14
|
|
20
|
| 2
|
𝂾
|
νενανώ
|
𝂾
|
𝃄𝃩
|
πα
|
2
|
𝂾𝃪
|
βου
|
| 9
|
8/4
|
8
|
|
6
|
| 1
|
𝂤𝂰
|
νεανές
|
𝂥𝂥
|
𝂥𝂭𝃯
|
νη
|
1
|
𝂥𝃩
|
πα
|
| 12 ↓
|
14/20↓
|
12 ↓
|
| 2
|
𝂾
|
νενανό
|
𝂾
|
𝃄𝃮
|
ζω↓
|
4
|
𝂾𝃯
|
νη
|
| 9 ↓
|
8/4↓
|
8 ↓
|
|
4 ↓
|
| 1
|
𝂫𝂥𝂭
|
νεχεανές
|
𝂫𝂥𝂭
|
𝂥𝂭𝃭
|
κε↓
|
3
|
𝂥𝃮
|
ζω↓
|
| 12 ↓
|
14/20↓
|
14 ↓
|
|
20 ↓
|
| 2
|
𝂾
|
νενανό
|
𝂾
|
𝂾𝃬
|
δι↓
|
2
|
𝂾𝃭
|
κε↓
|
Ἰδιαιτερότητες τῶν κλιμάκων τῶν ἤχων
Ἦχος πρῶτος
Ἦχος δεύτερος
Ἦχος τρίτος
Ἦχος τέταρτος
Ἦχος πλάγιος τοῦ πρώτου
Ἦχος πλάγιος τοῦ δευτέρου
Ἦχος βαρύς
Ἦχος πλάγιος τοῦ τετάρτου
Οἱ ἐπιπλέον χρωματισμοί — «χρῶαι»
«Κλητόν»
«Ζυγός»
«Σπάθη»
